Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, czyli rejestr papierów wartościowych i ich posiadaczy

Rola i zadania KDPW

Do najważniejszych zadań KDPW należy:

• prowadzenie rozrachunku transakcji zawieranych na rynku regulowanym oraz w ramach ASO (alternatywne systemy obrotu); 
• rozliczanie wypłat transferowych między Otwartymi Funduszami Emerytalnymi; 
• prowadzenie centralnego depozytu papierów wartościowych, w którym odnotowywane są informacje o kolejnych emisjach i akcjonariuszach; 
• świadczenie szeregu usług dla emitentów, np. pośredniczenie w wypłacie dywidendy dla akcjonariuszy; asymilacja (połączenie akcji starej i nowej emisji), zamiana, konwersja i podział akcji; realizacja prawa poboru; 
• administrowanie Funduszem Gwarancyjnym, który jest jednym z zabezpieczeń składek gromadzonych w OFE; 
• prowadzenie i zarządzanie Systemem Rekompensat dla inwestorów w razie niewypłacalności firmy inwestycyjnej; 
• sprawowanie nadzoru nad zgodnością wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie; 
• świadczenie różnych usług, np. Repozytorium Transakcji EMIR (gromadzenie danych o transakcjach na rynku pochodnych), ARM (przekazywanie do organu nadzoru informacji o szczegółach transakcji), identyfikacja akcjonariuszy spółki giełdowej. W ramach agencji numerującej KDPW jest także odpowiedzialny za nadawanie papierom wartościowym i podmiotom prawnym unikalnych kodów identyfikujących. 

Dodajmy, że Krajowy Depozyt zajmuje się rozrachunkiem transakcji zawieranych na rynku regulowanym i poza nim, czyli na:

• głównym parkiecie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie; 
• NewConnect (rynek równoległy GPW); 
• rynku Catalyst prowadzonym na platformie transakcyjnej GPW (dla inwestorów detalicznych) i BondSpot (dla inwestorów hurtowych), gdzie notowane są papiery dłużne. 

Transferu papierów wartościowych oraz związanych z nimi środków pieniężnych dokonuje się między kontami podmiotów będących uczestnikami KDPW, przy czym obowiązuje obowiązkowa segregacja aktywów na własne i należące do klientów.

W 2020 r. KDPW dokonał 5913 wypłat transferowych pomiędzy Otwartymi Funduszami Emerytalnymi. Kwota przepływów z tytułu wypłat transferowych wyniosła 4 474 134,94 zł.

Bardzo wiele przepisów

Jak widzisz, zakres działania Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych jest bardzo szeroki. Jako instytucja odpowiedzialna za niezwykle ważny obszar rynku finansowego, KDPW wymieniany jest więc w wielu przepisach, m.in. w ustawach o obrocie instrumentami finansowymi, o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, w rozporządzeniu w sprawie Funduszu Gwarancyjnego czy Kodeksie spółek handlowych.

Podstawą funkcjonowania Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych jest też kilka rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, dotyczących rozrachunku papierów wartościowych w Unii Europejskiej, instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym czy w sprawie przejrzystości transakcji finansowych.

Praktyczna działalność wynika z zezwoleń, jakie KDPW uzyskał od Komisji Nadzoru Finansowego i jest regulowana przez wiele regulaminów, określających zasady realizacji zadań KDPW i jego wewnętrzną organizację.

Udziałowcy KDPW

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jest spółką akcyjną, której akcje mogą nabywać wyłącznie:

• spółki prowadzące giełdę papierów wartościowych, 
• spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, 
• firmy inwestycyjne, 
• banki, 
• Skarb Państwa, 
• Narodowy Bank Polski, 
• osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność w zakresie rejestrowania papierów wartościowych, jak również rozliczania lub rozrachunku transakcji zawieranych w obrocie papierami wartościowymi czy też organizowania rynku regulowanego. 

Wymagane jest, by udziałowcy z ostatniej wymienionej grupy mieli siedzibę na terenie państwa członkowskiego Unii Europejskiej, kraju będącego stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub należącego do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i podlegali właściwemu organowi nadzoru tego państwa.

Aktualnie akcjonariuszami KDPW są w równych częściach: Skarb Państwa, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. i Narodowy Bank Polski. Ze względu na fakt, że Skarb Państwa posiada ponad 51% głosów na Walnym Zgromadzeniu GPW, to on sprawuje kontrolę nad KDPW.

Dodajmy, że Krajowy Depozyt ma 100% udziałów w spółce KDPW_CCC, która pełni funkcję izby rozliczeniowej. Jej zadaniem jest rozliczanie transakcji na rynku regulowanym oraz w alternatywnym systemie obrotu, a także prowadzenie systemu zabezpieczenia płynności rozliczeń. Warto wiedzieć, że KDPW_CCP posiada kapitał własny, który pozytywnie wpływa na bezpieczeństwo rozliczeń, gdyż może być wykorzystany w ramach systemu ich gwarantowania.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych z perspektywy inwestora

Spróbujmy przełożyć teoretyczne zapisy z dokumentów na kwestie praktyczne i ustalmy, jakie znaczenie ma KDPW dla przeciętnego inwestora. Jest ono bardzo duże, bo choć nie stykasz się z Krajowym Depozytem bezpośrednio, to od niego zależy – mówiąc kolokwialnie – porządek na rynku inwestycyjnym. Jest tak dlatego, że wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym muszą być zarejestrowane w Krajowym Depozycie.

KDPW rejestruje emisje nowych akcji i obligacji oraz panuje nad określającymi je kodami, pilnuje prawidłowości rozliczeń między podmiotami rynku finansowego, czuwa nad prawidłowym przebiegiem przymusowego wykupu akcji czy rozrachunkiem transakcji szczególnych (np. nabycie/zbycie przez instytucję finansową papierów wartościowych w wyniku błędu, przykładowo – bez złożenia dyspozycji przez inwestora). Krajowy Depozyt umożliwia (dzięki posiadanym przez siebie danym) sprawny i prawidłowy przebieg wypłaty dywidendy, realizację praw poboru akcji nowej emisji, czy ustalenie, komu i ile głosów przysługuje na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. Może też na żądanie emitenta będącego spółką giełdową przeprowadzić identyfikację jej akcjonariuszy i ustalić liczbę posiadanych przez nich akcji.

Powyższe zadania wykonywane są na zlecenie instytucji finansowych współpracujących z KDPW, które chcąc powierzyć Krajowemu Depozytowi pewne działanie muszą wypełnić odpowiedni formularz w specjalnej aplikacji.

Ponadto KDPW tworzy połączenia operacyjne, dzięki którym możliwy jest rozrachunek transakcji zagranicznych spółek notowanych na GPW w formule dual-listing. Krajowy Depozyt utrzymuje kilkanaście połączeń operacyjnych z instytucjami depozytowymi z innych krajów, m.in. z Austrii, Estonii, Francji, Australii, Niemiec, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii czy Włoch.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych oferuje też usługę nadawania numerów i kodów dla podmiotów oraz instrumentów z rynku finansowego.

Kod ISIN (International Securities Identification Number) służy do identyfikacji papierów wartościowych i instrumentów finansowych. Jest nadawany zgodnie ze standardem ISO 6166 oraz wytycznymi The Association of National Numbering Agencies, której KDPW jest członkiem od 1994 r.

Numer LEI (Legal Entity Identifier) to 20-znakowy kod alfa-numeryczny, który jednoznacznie identyfikuje podmioty zawierające transakcje na światowych rynkach finansowych.

Kod FISN (Financial Instrument Short Name) został opracowany w celu zapewnienia spójnego i jednolitego podejścia do standaryzacji krótkich opisów instrumentów finansowych zgodnie z międzynarodowymi standardami. Kod ten jest nadawany zarówno krajowym, jak i zagranicznym instrumentom finansowym i obowiązuje na międzynarodowym rynku finansowym.

Jakie instrumenty finansowe nie muszą być zarejestrowane w KDPW

W systemie KDPW rejestrowane są następujące papiery wartościowe:

• akcje; 
• obligacje (Skarbu Państwa, NBP, korporacyjne – zarówno krajowe, jak i zagraniczne, komunalne, zamienne, EBI, z prawem pierwszeństwa, niepubliczne); 
• listy zastawne; 
• certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych); 
• kontrakty futures (indeksowe, na akcje czy waluty); 
• opcje (na indeks WIG 20, akcje); 
• indeksowe jednostki udziałowe. 

W KDPW nie muszą być rejestrowane bony skarbowe, które są przechowywane i rozliczane przez Narodowy Bank Polski.

Skarbiec informacji o papierach wartościowych i rozliczeniach obrotu nimi

Choć nazwa może sugerować, że Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych zajmuje się tylko przechowywaniem informacji na ich temat, jak widzisz, zakres jego działania jest znacznie szerszy i KDPW odgrywa olbrzymią rolę na rynku finansowym. Od skrupulatności pracujących w nim osób zależy w dużej mierze zaufanie inwestorów do obrotu papierami wartościowymi w Polsce, oraz to, czy na GPW chcą być notowane spółki z innych państw. Podkreślmy przy tym, że działania Krajowego Depozytu pozwalają na spokojny sen, bez obaw o swoje papiery wartościowe (abstrahując od ich wyceny) każdemu inwestorowi – od najmniejszego do największego.