Upadłość konsumencka – co to jest i kto może z niej skorzystać?

Upadłość konsumencka – najnowsze przepisy

Kolejne zmiany przepisów zdecydowanie ułatwiały ogłoszenie upadłości konsumenckiej, co przełożyło się na rosnącą ich liczbę. W 2015 r. było ich 2112, w 2018 r. – 6570, a w 2020 r. aż 13 084.

Po nowelizacji prawa upadłościowego, która weszła w życie 24 marca 2020 r., znacznie zmieniły się procedury. O ile wcześniej w pierwszej kolejności były badane przyczyny niewypłacalności i jeśli wynikały one z winy dłużnika, to wniosek był odrzucany, o tyle aktualnie najważniejsze jest ustalenie majątku osoby zadłużonej.

Ustawodawca zakłada, że zmiany przyczynią się do zredukowania liczby całkowitych bankructw, że będą one ogłaszane tylko wtedy, gdy dłużnik rzeczywiście nie ma żadnego majątku lub jest trwale niezdolny do spłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach postępowanie upadłościowe ma doprowadzić do wykorzystania aktywów zadłużonego na pokrycie zobowiązań, a gdy te nie wystarczą, do takiego rozplanowania spłaty długu, by dana osoba mogła go uregulować w możliwie jak największym zakresie.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką i dlaczego?

Podstawą do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest brak możliwości regulowania zobowiązań, co może skutkować wszczęciem egzekucji komorniczej. Nie ma znaczenia, czy masz tylko jednego czy wielu wierzycieli.

Z inicjatywą ma prawo wyjść zarówno sam zainteresowany (dłużnik), jak i wierzyciel. Ten drugi może to zrobić tylko wobec osoby fizycznej, która w przeszłości prowadziła działalność gospodarczą i nie minął rok od wykreślenia firmy z ewidencji działalności gospodarczej.

W przypadku małżonków, z których każde ubiega się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej ze względu na swoje długi, zalecane jest złożenie odrębnych wniosków w tym samym dniu i wpisanie w uzasadnieniu prośby o wyznaczenie tego samego syndyka.

Najbardziej kontrowersyjna zmiana w przepisach, obowiązująca od 2020 r., pozwala, by z upadłości konsumenckiej skorzystał ten, kto doprowadził do niewypłacalności w sposób świadomy lub w efekcie rażącego niedbalstwa. Sąd nie orzeknie jednak bankructwa takiej osoby, jeśli w ciągu ostatnich 10 lat objęła ją upadłość konsumencka. Warunki regulowania jej zobowiązań będą na dodatek bardziej rygorystyczne, plan spłaty może zostać wydłużony z 3 do nawet 7 lat (84 miesięcy).

Jak ogłosić upadłość konsumencką? Dwie procedury

Postępowanie upadłościowe może być prowadzone według procedury uproszczonej lub zwykłej.

Pierwsza trwa na ogół od 6 do 8 miesięcy. Działania sądu ograniczają się do ogłoszenia upadłości, ustalenia planu spłaty wierzycieli oraz rozpatrywania ewentualnych skarg na postępowanie syndyka (osoba prowadząca cały proces, odpowiadająca za sprzedaż majątku dłużnika). Często dotyczą one nadmiernego – zdaniem skarżących – dopytywania się syndyka o sprawy prywatne. Nie ma w tym jednak nic dziwnego, gdyż jego rolą jest także przygotowanie dla sądu planu spłaty wierzycieli, musi więc dobrze poznać sytuację materialną, osobistą czy zdrowotną osoby zadłużonej.

Bardziej skomplikowane sprawy, np. gdy majątek dłużnika ma nieuregulowany stan prawny lub jest duża liczba wierzycieli, prowadzone są w trybie zwykłym, w którym udział sądu jest znacznie większy, a decyzje wydaje sędzia komisarz. Może nim być sędzia zawodowy, asesor sądowy lub referendarz sądowy. W odróżnieniu od syndyka kontakty z jego strony nie będą bezpośrednie, ale za pośrednictwem postanowień, zarządzeń lub wezwań.

Bankructwo konsumenckie krok po kroku

Postępowanie upadłościowe można podzielić na kilka etapów.

Formalności wstępne

Dwa egzemplarze specjalnego formularza dostępnego na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości wraz z załącznikami składa się osobiście lub listownie na dzienniku podawczym sądu właściwego dla miejsca pobytu. We właściwych rubrykach musisz określić swoje zobowiązania (osobno wpisuje się te, które są sporne), a także składniki majątku, osiągane dochody i podać dokładne dane wierzycieli.

Adres sądu upadłościowego, w którym powinieneś złożyć (osobiście lub listownie) dokumenty, zdobędziesz w Biurze Obsługi Interesantów dowolnego sądu. Natomiast numer konta, na które powinieneś wpłacić 30 zł opłaty, znajdziesz na stronie internetowej wskazanego Ci sądu upadłościowego.

Wypełnienie wniosku na komputerze gwarantuje, że będzie on czytelny i zmieszczą się w nim wszystkie informacje, gdyż dostępne pola można rozszerzać. Po wydrukowaniu formularza należy przekreślić rubryki, które nie dotyczą wnioskodawcy lub powinny pozostać puste.

Wymagane załączniki to nie tylko umowy zaciągniętych zobowiązań, wezwania do zapłaty, nakazy sądowe czy postanowienia o wszczęciu egzekucji i im podobne, ale także dokumenty pokazujące, dlaczego znalazłeś się w trudnej sytuacji finansowej, np. rozwiązanie umowy o pracę, dokumentacja medyczna, orzeczenie o niepełnosprawności.

Ogłoszenie upadłości

Wniosek upadłościowy jest podstawą do wydania przez sąd decyzji o jego odrzuceniu (postanowienie można zaskarżyć do sądu II instancji po zapłaceniu 200 zł opłaty) lub orzeczenia upadłości konsumenta. W przypadku stwierdzenia bankructwa sąd wyznacza syndyka, który będzie prowadził dalsze działania i wzywa wierzycieli do zgłaszania mu swoich roszczeń.

Ten etap trwa na ogół około 2 miesięcy.

Sprzedaż majątku i plan spłaty wierzycieli

W trakcie postępowania upadłościowego syndyk przeanalizuje stan Twojego majątku i wystawi na sprzedaż wartościowe rzeczy, np. nieruchomości (dom, mieszkanie, działki), samochód, kosztowności, luksusowy sprzęt AGD czy RTV itp. Do masy upadłości nie wchodzą rzeczy niezbędne do nauki czy pracy, standardowe sprzęty domowe, żywność, ubrania.

Może się zdarzyć, że bank, dowiedziawszy się o postępowaniu upadłościowym, zablokuje Twoje konto do czasu otrzymania od syndyka szczegółowych dyspozycji. Pozostanie Ci tylko dostęp do połowy wynagrodzenia, przy czym nie może to być kwota niższa od minimalnego wynagrodzenia lub 75% renty/emerytury. Pełnej ochronie podlegają natomiast świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu alimentów i wypłacane z budżetu państwa (np. zasiłki, w tym wypłaty z programu 500+).

Istotnym elementem działań syndyka jest przedstawienie sądowi planu spłaty wierzycieli. Na jego podstawie sąd określi w jakim okresie (od roku do trzech lat) i w jakim zakresie masz spłacić swoje długi i zdecyduje, czy część z nich ma zostać umorzona.

Czas trwania postepowania upadłościowego zależy od wielkości majątku dłużnika i ilości jego składników i waha się od kilku miesięcy do kilku lat. W przypadku osób nieposiadających majątku postępowanie może się zakończyć w ciągu pół roku.

Dalsze działania dłużnika

Realizując plan spłaty wierzycieli trzeba co roku składać sprawozdanie ze swojej sytuacji finansowej, podawać wysokość zarobków i kosztów utrzymania oraz informować o nabytych składnikach majątku, których wartość przekracza średnie wynagrodzenie. Dokument należy przekazać do sądu do końca kwietnia wraz z zeznaniem podatkowym za rok miniony.

Co do zasady plan spłaty wierzycieli ustalany jest w taki sposób, by pozwalał na uregulowanie wszelkich zobowiązań jakie pozostały po sprzedaży majątku, ale jednocześnie pozwalał dłużnikowi na normalne życie. Możliwe jest więc, że po jego zrealizowaniu pewna część długów zostanie nie spłacona. Wówczas sąd podejmuje decyzję o ich umorzeniu.

Warto dodać, że wyższe zarobki upadłego nie rzutują na plan spłaty wierzycieli, ale otrzymanie przez niego spadku może prowadzić do podwyższenia comiesięcznych spłat.

Całkowite lub warunkowe umorzenie długów

Całkowite umorzenie długów to wyjątkowa sytuacja. Na taki przywilej nie mogą liczyć ci, którzy doprowadzili do niewypłacalności celowo lub na skutek rażącego niedbalstwa. W ich przypadku okres spłaty wierzycieli może zostać wydłużony nawet do 7 lat.

Całkowite oddłużenie sąd orzeka tylko w sytuacjach, gdy nie ma perspektyw na poprawę sytuacji finansowej dłużnika. Przykładowo, jest on samotnym emerytem otrzymującym świadczenie zbliżone do minimalnego albo niepełnosprawnym w stopniu uniemożliwiającym podjęcie pracy zarobkowej.

Częściej spotykanym rozwiązaniem jest warunkowe umorzenie zobowiązań na 5 lat. Taka decyzja jest podejmowana, gdy sąd widzi możliwość, by dłużnik zdobył w tym czasie lepiej płatną pracę lub jego stan zdrowia uległ poprawie w stopniu umożliwiającym zarobkowanie. W tym wariancie też trzeba stosować się do ograniczeń, o których wspomnieliśmy przy realizacji planu spłaty wierzycieli.

Upadłość konsumencka – warunki i ograniczenia

Złożenie wniosku upadłościowego nie oznacza, że zdajesz się na łaskę syndyka i sądu. Prawo upadłościowe określa Twoje prawa i obowiązki.

Koszty postępowania

Wspomniana wyżej opłata za złożenie wniosku upadłościowego to nie jedyny element kosztów postępowania, na które musisz się przygotować. Dochodzi jeszcze wynagrodzenie dla syndyka za podejmowane przez niego czynności. W prostych postepowaniach oznacza to wydatek kilku tysięcy zł, w sprawach skomplikowanych może to być nawet kilkanaście tysięcy zł.

Pieniądze na mieszkanie

Być może myślisz o skorzystaniu z dobrodziejstw upadłości konsumenckiej, ale obawiasz się, że po jej przeprowadzeniu zostaniesz bez dachu nad głową. Uspokajamy, ustawodawca nie pozwala na coś takiego. Nawet jeśli Twoje lokum zostanie sprzedane, by zaspokoić roszczenia wierzycieli, to otrzymasz pieniądze, które pozwolą Ci na wynajem lokalu mieszkalnego w Twojej lub okolicznej miejscowości na okres od 12 do 24 miesięcy. Po tym czasie będziesz już musiał sam sobie radzić. Podkreślmy przy tym, że na taką pomoc mogą liczyć tylko ci, którzy nie mogą w inny sposób zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych i osób pozostających na ich utrzymaniu.

Alimenty, odszkodowania, grzywny i zadośćuczynienia

W przepisach określono, że pewne długi nie mogą zostać umorzone w toku postępowania upadłościowego. Są wśród nich alimenty, które muszą być regulowane na bieżąco. Syndyk wypłaca je uprawnionej osobie z zajętej części wynagrodzenia dłużnika oraz z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży jego majątku. Gdyby pozyskane środki nie były wystarczające, niewypłacona kwota będzie powiększała dług alimentacyjny.

Miesięczna wysokość alimentów płaconych dla każdej uprawnionej osoby lub na rzecz Funduszu Alimentacyjnego nie może przekraczać minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Umorzeniu nie ulegają również zobowiązania będące rekompensatą za spowodowanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa czy śmierci, a także orzeczone przez sąd grzywny, nawiązki, zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę i zobowiązania do naprawienia szkody.

Tylko “stare” długi

Dodajmy, że postępowanie upadłościowe zawsze dotyczy długów powstałych przed złożeniem wniosku o bankructwo konsumenckie. Po dokonaniu tego lepiej nie zaciągać nowych kredytów, terminowo regulować wszelkie rachunki i opłaty, by nie doprowadzić do wszczęcia egzekucji komorniczej. Gdybyś jednak był zmuszony wziąć pożyczkę między datą złożenia wniosku upadłościowego a dniem ogłoszenia upadłości, to powinieneś poinformować kredytodawcę o swojej sytuacji.

Umorzenie postępowania

W każdej chwili możesz zrezygnować ze starań o ogłoszenie upadłości i złożyć wniosek o umorzenie postępowania upadłościowego. Sąd nie zgodzi się na to, gdyby oznaczało to szkodę dla wierzycieli, a także wtedy, gdy postępowanie dotyczy długów związanych z prowadzoną przez Ciebie w przeszłości działalnością gospodarczą i zostało wszczęte na wniosek wierzyciela.

Możliwe jest też zamknięcie procedury upadłościowej wbrew Twojej woli. Stanie się tak, gdy świadomie i celowo nie podasz we wniosku prawdziwych danych, nie wydasz syndykowi całości lub choćby części majątku.

Upadłość konsumencka 2021, czyli informatyzacja procedur

Czy coś się zmieni w przyszłości? Tak, nastąpi silne połączenie na styku nowoczesne technologie –upadłość konsumencka. 2021 rok przyniesie przepisy pozwalające na informatyzację całego procesu, co powinno usprawnić i tym samym przyspieszyć jego przebieg. Na 1 lipca 2021 r. planowane jest uruchomienie Krajowego Rejestru Zadłużonych, dzięki czemu postępowanie upadłościowe będzie się odbywało w systemie teleinformatycznym. W wersji elektronicznej będą składane wszelkie dokumenty, w takiej postaci będą również akta, doręczanie pism także będzie się odbywało drogą elektroniczną.

Zastosowane w Polsce rozwiązania są wzorowane na doświadczeniach angielskich i od dawna były postulowane przez osoby zajmujące się upadłościami konsumenckimi.

Układ konsumencki

Rozważając różne warianty działań w sytuacji kłopotów ze spłatą zobowiązań, warto wiedzieć o konsumenckim postępowaniu układowym, czyli układzie konsumenckim. W jego ramach można doprowadzić do porozumienia z wierzycielami, które pozwala dłużnikowi dopasować spłatę zobowiązań do jego możliwości, a jednocześnie jest satysfakcjonujące dla wierzycieli. Największą zaletą układu konsumenckiego jest fakt, że nie wiąże się on z koniecznością sprzedaży całego majątku. Maksymalny czas realizacji układu wynosi 5 lat. Wyjątkiem jest m.in. kredyt hipoteczny. Dotyczący go układ może być realizowany dłużej, o ile bank wyrazi na to zgodę.

Układ musi być zaakceptowany przez większość wierzycieli dysponujących w sumie kwotą dwóch trzecich długu i zatwierdzony przez sąd, ale to do dłużnika należy określenie, jaką część zobowiązań i w jakim terminie chce spłacić. Trzeba więc balansować między rozwiązaniami korzystnymi dla siebie (możliwymi do zrealizowania z bieżących dochodów czy dobrowolnej sprzedaży wybranych składników majątku), a tymi zadawalającymi wierzycieli (powinni uzyskać więcej niż w toku postępowania upadłościowego).

Wniosek o otwarcie postepowania układowego składa się do sądu. Koszty wstępne to 30 zł opłaty sądowej oraz zaliczka na koszty postępowania w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (bez nagród z zysku) w III kw. roku poprzedniego. Później trzeba płacić nadzorcy sądowemu od 1 do 15% każdej raty ustalonej w drodze układu.

Szansa na nowy początek

Podkreślmy, że celem postępowania upadłościowego nie jest pognębienie dłużnika, pozbawienie go jakiejkolwiek własności, lecz wykorzystanie jego majątku do zaspokojenia wierzycieli i ustalenia planu spłaty pozostałych zobowiązań, który pozwoli mu na godne życie. Decyzja o całkowitym umorzeniu długów podejmowana jest sporadycznie, gdy w ocenie sądu uzasadniają to okoliczności.

Upadłość konsumencka to szansa na nowy początek, rozwiązanie swoich problemów finansowych. Wierzyciele nie będą mogli wobec Ciebie wszczynać jakichkolwiek działań windykacyjnych, zyskasz więc czas na opanowanie sytuacji. Ceną za to są nie tylko wynagrodzenie syndyka, ale także znaczne ograniczenie prywatności. Musisz być przygotowany, że zostanie opublikowane ogłoszenie o sprzedaży Twojego majątku, o Twojej sytuacji dowie się pracodawca, do którego syndyk zwróci się o część wynagrodzenia, a na koniec zostanie publicznie ogłoszone Twoje bankructwo. Na dodatek dostęp do akt postępowania będą mieli także wierzyciele, którzy dowiedzą się nie tylko o wszystkich Twoich długach, ale i stanie zdrowia, sytuacji życiowej.

Dobrze jest wiedzieć o możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej, ale jeszcze lepiej nie doprowadzać do sytuacji, w której trzeba z niej skorzystać – nie zaciągać zbyt wielu kredytów, a jeśli już to się zdarzy, korzystać z ich restrukturyzacji lub konsolidacji. Swego rodzaju zabezpieczeniem na nieprzewidziane okoliczności życiowe jest też stworzenie poduszki finansowej, czyli odłożenie pewnej kwoty, z której można skorzystać w razie potrzeby.

Upadłość konsumencką powinieneś traktować jako ostatnią deskę ratunku w razie nieprzewidzianych okoliczności życiowych. Nie może to być sposób na wyjście z kłopotów, do których sam doprowadziłeś swoimi działaniami.