Obligacje komunalne, czyli jak zarobić pożyczając pieniądze samorządom

Kto emituje obligacje komunalne i na jakiej podstawie?

Jak wspomnieliśmy, prawo do emisji obligacji komunalnych mają jednostki samorządu terytorialnego, czyli województwa, powiaty, gminy, Miasto Stołeczne Warszawa, a także związki stworzone przez te podmioty. Wynika ono z trzech ustaw: o samorządzie terytorialnym, o finansach publicznych oraz o obligacjach.

Pierwszym krokiem do zorganizowania emisji jest podjęcie stosownej uchwały przez sejmik danego województwa lub radę powiatu lub gminy/miasta. Dokument musi zawierać wskazanie celu, na jaki zostaną przeznaczone pozyskane pieniądze oraz źródła dochodów, z których będą pokryte zobowiązania związane z emisją.

Emisja obligacji komunalnych możliwa jest dopiero po zaopiniowaniu uchwały radnych przez Regionalną Izbę Obrachunkową, która czuwa, by samorządy nadmiernie się nie zadłużały. Negatywna opinia RIO nie jest przeszkodą do przeprowadzenia emisji, ale ma wpływ na jej warunki i powodzenie. Oczywiste jest, że wskazanie przez RIO, iż samorząd może mieć kłopoty z regulowaniem swoich zobowiązań, przełoży się na mniejsze zainteresowanie potencjalnych obligatariuszy, a na dodatek spowoduje, że będą oni oczekiwali wyższych odsetek, które zrekompensują ryzyko zaangażowania swoich środków.

Czemu służy emisja obligacji komunalnych?

Krótko mówiąc - zdobyciu pieniędzy na przedsięwzięcia, których samorząd nie jest w stanie sfinansować z bieżących dochodów. Mogą to być inwestycje w infrastrukturę komunalną (sieć wodociągowa, oczyszczalnia ścieków), komunikacyjną (budowa nowych ulic czy linii tramwajowych/kolejowych, zakup nowoczesnego taboru komunikacji miejskiej), sportowo-turystyczną (boiska, pływalnie, hale sportowe) itp. Z jednej strony są to działania zaspokajające potrzeby i oczekiwania mieszkańców, z drugiej ich realizacja sprzyja rozwojowi, staje się magnesem przyciągającym inwestorów.

Rodzaje obligacji komunalnych – możliwe podziały

Obligacje samorządowe można klasyfikować według wielu kryteriów. Najbardziej oczywistym jest czas ich wykupu. Stąd mowa o obligacjach krótkoterminowych (pozyskane z nich pieniądze mają pokryć bieżący deficyt budżetowy i powinny zostać wykupione w tym samym roku budżetowym, w którym zostały wyemitowane) oraz średnio- (do 5 lat) i długoterminowych (przeznaczonych na realizację wieloletnich przedsięwzięć rozwojowych i inwestycyjnych).

Druga możliwość – obligacje dostępne dla każdego chętnego (sprzedawane w ofercie publicznej) lub skierowane tylko do wybranych podmiotów.

Kolejnego podziału można dokonać ze względu na emitenta. Stosując taki wyróżnik mamy do czynienia z obligacjami gminnymi (wyemitowanymi przez gminy miejskie, miejsko-wiejskie czy wiejskie), powiatowymi (emitentem jest powiat) lub wojewódzkimi (wypuszczanymi przez województwo). Osobnymi kategoriami są obligacje Miasta Stołecznego Warszawa oraz związków komunalnych zawiązanych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Często spotykane rozróżnienie związane jest z zasadami wypłaty wynagrodzenia dla obligatariuszy. W wariancie ze stałym oprocentowaniem, stosowanym przy obligacjach krótkoterminowych, jest ono stałe i pozwala nabywca obligacji dokładnie określić, jaką kwotę odsetek otrzyma przy wykupie. W przypadku obligacji średnio- i długoterminowych stosuje się oprocentowanie zmienne uzależnione od stopy bazowej (wskaźnik WIBOR 3M, 6M lub 12M) i wysokości marży, która obowiązuje w danym okresie odsetkowym. Ciekawym rozwiązaniem są obligacje zerokuponowe, czyli kupowane z pewnym dyskontem (w niższej cenie) w stosunku do ceny emisyjnej, która jest wypłacana w dniu wykupu.

Można też wyróżnić inne rodzaje obligacji komunalnych, np. ze względu na wielkość emisji, rodzaj zabezpieczenia zaciągniętego długu, zasadę wypłaty wynagrodzenia dla obligatariuszy czy obszar (krajowe – tylko na rynek polski, zagraniczne) i walutę emisji.

Obligacje komunalne – gdzie kupić i jak sprzedać?

Gdybyś chciał wspomóc rozwój swojej gminy, kupując jej obligacje, nie będziesz miał prostego zadania, gdyż samorządy wolą oferować je dużym inwestorom. Na dodatek poszczególne emisje często mają charakter niepubliczny (są adresowane do konkretnych podmiotów w liczbie nie większej niż 100), a cena jednej obligacji komunalnej to przeważnie 10 000 zł lub więcej.

Szansa nabycia tego typu papierów dłużnych przez inwestora indywidualnego pojawia się na ogół w momencie, gdy zostaną wprowadzone do obrotu na rynku Catalyst na Giełdzie Papierów Wartościowych. Musisz więc mieć rachunek maklerski, złożyć ofertę kupna i dokonać płatności.

Decydując się na zakup obligacji komunalnych trzeba mieć świadomość, że może pojawić się problem z ich ewentualną odsprzedażą. Płynność tego typu papierów jest bardzo niewielka, oferty sprzedaży niekiedy bardzo długo oczekują na kupujących.

Obligacje komunalne – oprocentowanie i inne miary atrakcyjności

Obligacje municypalne należą do najbezpieczniejszych papierów wartościowych, co przekłada się na wysokość wynagrodzenia, którego mogą się spodziewać obligatariusze. Na ogół jest ono wypłacane co pół roku, ma charakter zmienny i jego wysokość nie jest wyższa niż 2 punkty procentowe powyżej wskaźnika WIBOR 6M.

Co ciekawe, emitent może mieć duży wpływ na zaproponowane obligatariuszom warunki. Musi się jednak liczyć z faktem, że zejście poniżej pewnego poziomu sprawi, iż jego oferta nie zostanie zaakceptowana, nie będzie chętnych na jego obligacje komunalne. Oprocentowanie, a co za tym idzie zysk, będzie po prostu zbyt niskie w stosunku do warunków innych produktów finansowych dostępnych na rynku.

Stosunkowo niewysokie koszty pozyskania finansowania cieszą samorządowych skarbników, zwłaszcza że odsetki nie są wypłacane co miesiąc, jak przy kredycie, i nie zawsze muszą mieć formę gotówkową. Możliwe jest, by obligatariusz otrzymał wynagrodzenie w innej formie, np. zwolnienia z podatków czy opłat lokalnych pobieranych przez samorząd, udziału w lokalnych inicjatywach na specjalnych zasadach.

Obligacje komunalne stają się coraz popularniejsze także dlatego, że przygotowanie emisji nie jest zbyt trudne, wszelkie formalności załatwia wybrany bank (organizator emisji). Do takiej formy pozyskiwania środków skłania również fakt, że pozwala ona uniknąć długotrwałej i uciążliwej procedury zamówień publicznych wymaganej przy wyborze banku oferującego innego rodzaju finansowanie.

Dodatkowy argument, to możliwość podzielenia potrzebnej kwoty na transze, które są emitowane w określonych odstępach czasu (np. co rok), co przekłada się na niższe koszty obsługi zadłużenia w porównaniu do kredytów zaciąganych na całkowity koszt przedsięwzięcia. Dla przykładu - jeśli koszt inwestycji wynosi milion złotych, to samorząd może wziąć kredyt na całą potrzebną kwotę lub zdecydować o emisji obligacji komunalnych, które będą oferowane inwestorom, powiedzmy, co roku w 4 transzach po 250 tys. zł.

Obligacje samorządowe – zalety i wady

Pożyczającym komuś pieniądze zależy, by zminimalizować ryzyko ich utraty. Nie inaczej jest w przypadku obligacji municypalnych.

Gwarancja odzyskania środków

Możliwe jest więc, by były one zabezpieczone ustanowieniem zastawu lub hipoteki na majątku emitenta, gwarancjami bankowymi lub innych instytucji finansowych czy poręczeniami jednostek samorządu terytorialnego.

Co ciekawe, na ogół nie jest to konieczne. Ze względu na szczególną rolę samorządów wystarcza wiarygodność finansowa gminy, powiatu czy województwa wynikająca z obowiązujących przepisów.

Ratingi

Mówiąc o bezpieczeństwie obligacji municypalnych, warto też wspomnieć o ratingach (obowiązkowych w przypadku emisji zagranicznych), czyli ocenach stopnia ryzyka pożyczenia pieniędzy danemu emitentowi. Zgodnie z powszechnie obowiązującą w finansach zasadą, im jest ono mniejsze, tym wynagrodzenie dla obligatariuszy niższe.

Wykup przedterminowy i niewielka płynność

Rozważając kupno obligacji samorządowych, powinieneś wiedzieć, że przepisy prawa dopuszczają wykup przedterminowy. Samorząd może z niego skorzystać, gdy sytuacja na rynku finansowym pozwala na zdobycie finansowania na znacznie korzystniejszych warunkach niż te określone podczas emisji. Z możliwością przedterminowego zwrotu pieniędzy przez emitenta, czyli mniejszych zysków niż planowane, trzeba się liczyć głównie przy kupnie obligacji długoterminowych.

Czy warto inwestować w obligacje komunalne?

Z pewnością warto, ale nie jest to wcale łatwe. Nie wynika to ze stopnia skomplikowania tego instrumentu finansowego, ale, paradoksalnie, z jego prostoty, przewidywalności i bezpieczeństwa. Określony jest okres zapadalności (na ogół kilka lub kilkanaście lat), znane są zasady naliczania odsetek (na ogół na zasadzie WIBOR 6M + marża) i terminy ich wypłaty.

W rezultacie, choć obligacje municypalne nie przynoszą nazbyt atrakcyjnych odsetek, to są bardzo popularne wśród inwestorów instytucjonalnych. Wynika to z kilku powodów. Po pierwsze, przejrzyste i w pełni jawne zasady finansowania samorządów podlegające nieustannej kontroli społecznej (radni, wyborcy) oraz Regionalnej Izby Obrachunkowej, która pełni rolę strażnika finansów administracji samorządowej. Po drugie, jednostki samorządu terytorialnego dysponują określonym majątkiem stanowiącym zabezpieczenie zaciągniętych zobowiązań. Po trzecie, samorządy są elementem administracji państwa i w domyśle za ich zobowiązania odpowiada Skarb Państwa.

Nawet gdyby doszło do likwidacji lub podziału jednostki samorządu terytorialnego, która wyemitowała obligacje, to obligatariusze nie muszą się bać o swoje pieniądze. Wszystkie zobowiązania przechodzą bowiem solidarnie na podmioty, które przejęły majątek emitenta.

Popularność obligacji samorządowych wśród instytucji finansowych przekłada się na trudności z ich kupnem przez inwestorów indywidualnych. Samorządom najwygodniej jest sprzedawać je hurtowo instytucjom finansowym, które chętnie obejmują całe emisje czy ich kolejne transze. To mniej pracochłonne niż zabieganie o kredytobiorców i znacznie mniej kłopotliwe, gdyż możliwość odzyskania zainwestowanych pieniędzy graniczy z pewnością.

Trzeba jednak zaznaczyć, że niewielka płynność i koszty obsługi zlecenia kupna/sprzedaży mogą oznaczać, że obligacje municypalne kupione na krótki okres przyniosą stratę a nie pożądany zysk. To jednak rzadka sytuacja, bo chętnych na zakup obligacji komunalnych stabilnych finansowo jednostek samorządu terytorialnego nigdy nie brakuje.

Obligacje municypalne – organizacja emisji

Uchwała o emisji obligacji powinna zostać poprzedzona analizą opłacalności tego kroku. W jej toku trzeba ustalić, czy będzie to najprostsza i najtańsza forma pozyskania środków na określone przedsięwzięcie, z uwzględnieniem aktualnej sytuacji na rynkach finansowych, potencjalnego zainteresowania obligatariuszy i wynikających z tego kosztów obsługi zadłużenia. Inaczej mówiąc, należy oszacować jakiego wynagrodzenia oczekują nabywcy, by zechcieli kupić obligacje.

Wszystkie konieczne działania może wykonać w imieniu samorządu bank występujący w roli organizatora emisji. On też odpowiada za zapewnienie odpowiedniego poziomu sprzedaży. Bywa, że umowa zobowiązuje go do objęcia obligacji, które nie zostały kupione przez inne podmioty.

Po przeprowadzeniu emisji bank wciela się w rolę pełnomocnika ds. płatności – przyjmuje od emitenta pieniądze, które w określonych przedziałach czasowych (na ogół co pół roku) przekazuje obligatariuszom jako należne im odsetki, a w dniu wykupu obligacji zwraca im pożyczone pieniądze.

Zadaniem instytucji finansowej jest także zorganizowanie możliwości obrotu obligacjami na rynku wtórnym oraz pilnowanie aktualizacji rejestru obligatariuszy.

Obligacje miejskie szansą na rozwój okolicy

Nie od dziś wiadomo, że prężnie rozwijające się miasta stymulują rozwój ościennych gmin. Jeśli tylko panuje tam przyjazny klimat dla inwestorów, to chętnie lokują oni tam swoje przedsięwzięcia, korzystając z dostępności pracowników, dogodnych połączeń komunikacyjnych i nieco niższych cen nieruchomości. Z drugiej strony dobrze rozwinięta w przyległych miasteczkach i wioskach szeroko pojęta infrastruktura, skłania mieszkańców dużych miast do przenoszenia się do innych ośrodków. Można więc powiedzieć, że obligacje miejskie, z których pieniądze przeznaczone są na inwestycje, poprawę jakości życia w danym mieście, przyczyniają się także do rozwoju całej okolicy.

Obligacje gminne miarą otwartości na wyzwania

Powyższe słowa brzmią dość zaskakująco, ale są w pełni prawdziwe. Podejmując decyzję o emisji obligacji samorządowcy dają sygnał, że potrafią korzystać z różnych form pozyskania finansowania, że mają pomysł na rozwój okolicy. Zważywszy na fakt, że obligacje komunalne wciąż są unikatem, można się spodziewać, że emisja zostanie zauważona w prasie lokalnej i mediach branżowych (samorządowych, finansowych), co zwróci uwagę inwestorów. Ci, czytając o planach rozwojowych regionu czy miasta, mogą podjąć decyzję o ulokowaniu tu swoich biznesów.

Taki mechanizm będzie działał tylko do chwili, gdy obligacje gminne staną się równie powszechne, jak zaciąganie przez samorządy kredytów. Ci, którzy już się przekonali, że obligacje komunalne to dobry sposób na pozyskanie finansowania, chętnie po niego sięgają po raz kolejny. Zwiększenie liczby emisji może przyczynić się do tego, że obligacje miejskie, powiatów czy województw będą szerzej dostępne dla inwestorów indywidualnych.

Obecnie ok. 90% tego typu papierów dłużnych jest w posiadaniu banków, ok. 4,5% ubezpieczycieli a ok. 1,5% należy do OFE. Wynika to przede wszystkim z faktu, że większość emisji obejmowana jest przez organizujące je banki lub adresowana do wybranych inwestorów instytucjonalnych. Przeciętny mieszkaniec ma niewielkie szanse, by pożyczyć pieniądze, przykładowo, miastu, w którym mieszka i przyczynić się do jego rozwoju, na dodatek zarabiając na tym odsetki.