Co to jest GPW (Giełda Papierów Wartościowych)? Podstawy, które musi znać inwestor

Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje związane z funkcjonowaniem giełd, notowaniami instrumentów rynku kapitałowego, a także giełdowymi transakcjami kupna i sprzedaży. W tekście najwięcej uwagi poświęciliśmy Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, niemniej będzie on dla Ciebie przydatny także wówczas, jeśli zamierzasz inwestować na rynkach zagranicznych.

Co to jest i czym zajmuje się giełda papierów wartościowych?

Giełda papierów wartościowych to regulowany rynek, na którym odbywa się handel papierami wartościowymi i innym instrumentami finansowymi. 

Na giełdzie można handlować instrumentami, takimi jak: 

• akcje,
• prawa poboru,
• prawa do akcji, 
• obligacje skarbowe, komunalne i korporacyjne,
• fundusze typu ETF,
• kontrakty terminowe na akcje, indeksy czy waluty,
• opcje na akcje, indeksy czy waluty,
• certyfikaty inwestycyjne,
• certyfikaty z dźwignią finansową.

To, jakimi konkretnie produktami mogą obracać inwestorzy, zależy już od konkretnej giełdy. Na większości głównym przedmiotem handlu są akcje spółek giełdowych, natomiast inne instrumenty cieszą się mniejszą popularnością i mają zwykle niższą płynność.

Często jest tak, że dana giełda prowadzi kilka systemów obrotu. Tak jest choćby z polską GPW, która poza rynkiem podstawowym, gdzie obraca się akcjami, udostępnia system Catalyst z notowaniami obligacji, a także alternatywny rynek NewConnect, na który trafiają akcje nowych spółek, głównie z sektorów innowacyjnych. Dla inwestora nie ma to jednak większego znaczenia, bo polskie biura maklerskie zwykle zapewniają dostęp do wszystkich tych produktów z poziomu jednego konta inwestycyjnego.

Jak działa giełda papierów wartościowych?

Na całym świecie istnieją setki giełd papierów wartościowych (aż 10 działa w samych Stanach Zjednoczonych), które różnią się ofertą produktową, wielkością obrotów, znaczeniem czy godzinami i zasadami handlu. Niezależnie jednak, o której mowa, podstawę jej działania stanowi specjalny system informatyczny, a sam handel instrumentami jest realizowany przede wszystkim drogą internetową.

Giełdy są rynkami regulowanymi, co oznacza, że działają w sposób stały i zorganizowany, umożliwiając wygodny i bezpieczny handel instrumentami dopuszczonymi do obrotu. Wynika z tego również, że zapewniają inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej, jednakowe warunki nabywania i zbywania instrumentów, a przy tym podlegają nadzorowi właściwego organu (w Polsce jest to KNF, czyli Komisja Nadzoru Finansowego).

Rolą giełdy papierów wartościowych jest przede wszystkim umożliwić nabywanie i sprzedawanie instrumentów finansowych. To do niej brokerzy i domy maklerskie przekazują zlecenia swoich klientów, które są następnie gromadzone i kojarzone ze sobą, co pozwala na zawieranie transakcji i ustalanie cen rynkowych poszczególnych instrumentów. Dzięki systemowi informatycznemu giełdy, a także usługom wspomnianych pośredników, handel przebiega błyskawicznie i bez konieczności fizycznego spotykania się inwestorów.

Giełda papierów wartościowych – zadania giełdy oraz instrumenty finansowe i ich rola

Warto zauważyć, że giełda papierów wartościowych, jako organizator obrotu instrumentami finansowymi, pełni w rzeczywistości wiele funkcji. Jakie są najważniejsze z nich?

Akcje i obligacje – możliwość pozyskiwania i inwestowania kapitału

Po pierwsze, giełda pozwala przedsiębiorstwom łatwo gromadzić kapitał, co jest możliwe dzięki emisji akcji i obligacji (rynek pierwotny), które później trafiają do obrotu giełdowego (rynek wtórny). Po wejściu na giełdę stają się one przedmiotem handlu i mogą być łatwo nabywane i sprzedawane przez inwestorów. Dla tych ostatnich instrumenty te mogą stanowić atrakcyjną formę inwestycji, która pozwala czerpać zyski z odsetek, dywidend lub po prostu wzrostu kursu.

Instrumenty finansowe do spekulacji i zarządzania ryzykiem

Na giełdzie notowane są też instrumenty pochodne, takie jak opcje i kontrakty terminowe, które przyciągają spekulantów akceptujących wysokie ryzyko inwestycyjne, a jednocześnie pozwalają innym inwestorom i firmom skutecznie zarządzać ryzykiem.

W produkty pochodne wbudowana jest dźwignia finansowa, dzięki czemu strony mogą zawierać transakcje o wartości, która wielokrotnie przekracza faktycznie zainwestowany kapitał. Warto też dodać, że opcje i kontrakty umożliwiają nie tylko zajmowanie pozycji na wzrosty, ale również granie na spadki kursów instrumentów bazowych, np. akcji, walut czy indeksów giełdowych. 

Funkcja wartościująca i kontrolna

Giełdy papierów wartościowych pełnią nie tylko wspomnianą funkcję alokacyjną, ale także wartościującą i kontrolną.

Funkcja kontrolna giełdy wiąże się z tym, że przedsiębiorstwa, których akcje znajdują się w obrocie giełdowym, są zobowiązane sukcesywnie dzielić się informacjami na temat swojej sytuacji finansowej.

Natomiast funkcja wartościująca giełdy polega na tym, że umożliwia ona adekwatną wycenę kapitału w gospodarce. Uściślając, pozwala obserwować wyceny kapitałowe poszczególnych firm i sektorów gospodarki, a także ich zmiany w czasie. Na tej podstawie możesz nierzadko ocenić ogólną kondycję przedsiębiorstw i całych branż. Co więcej, dzięki tzw. indeksom giełdowym masz szansę poznać koniunkturę samej giełdy lub pewnej grupy notowanych na niej instrumentów.

Indeksy giełdowe – wskaźniki koniunktury na giełdzie i nie tylko

Praktycznie wszystkie giełdy papierów wartościowych obliczają wartość tzw. indeksów giełdowych.

Indeksy giełdowe to wskaźniki statystyczne, które pokazują zmiany cen akcji wyselekcjonowanych spółek, wybranych obligacji czy innej grupy instrumentów. Mogą być one obliczane na różne sposoby (mamy przede wszystkim wskaźniki geometryczne, cenowe i ważone kapitalizacją spółek) i uwzględniają kursy kilku, kilkuset, a nawet kilku tysięcy walorów.

Przykłady ważnych światowych indeksów giełdowych:
DJIA (Dow Jones Industrial Average) – najstarszy i najbardziej rozpoznawalny indeks na świecie, który stanowi średnią arytmetyczną cen akcji 30 najważniejszych spółek notowanych na giełdzie NYSE (New York Stock Exchange); S&P500 (Standard and Poor’s 500) – odzwierciedlający zmiany cen 500 największych spółek w USA; NASDAQ100 – składający się z walorów 100 największych spółek technologicznych z giełdy amerykańskiej. Popularnymi indeksami są też: niemiecki DAX, brytyjski FTSE100, francuski CAC40 czy hongkoński HSI. Najważniejszym polskim indeksem jest WIG20, składający się z 20 największych spółek na warszawskiej giełdzie.

Podstawową funkcją indeksów giełdowych jest informowanie o aktualnej sytuacji na rynku bądź w jego segmentach. Jeśli np. polski WIG20 traci 3% w ciągu jednej sesji, to jest to jednoznacznie zły sygnał, który odzwierciedla negatywny sentyment inwestorów. Ten ostatni może być skutkiem np. nasilenia się działań wojennych w sąsiednim kraju czy kiepskich wyników gospodarczych Polski. Wyraźny wzrost wartości indeksu wyraża z kolei pozytywne nastawienie i może być efektem ukazania się korzystnych danych, np. nadspodziewanie dużego spadku inflacji.

Indeksy giełdowe są również traktowane jako punkt odniesienia dla oceny efektywności inwestowania, zarówno inwestorów indywidualnych, jak i funduszy inwestycyjnych czy emerytalnych. Stanowią też instrument bazowy dla kontraktów, opcji i ETF-ów, których rolą jest w tym przypadku umożliwić zarabianie na zmianach wartości indeksów.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Aby przybliżyć specyfikę handlu na giełdzie, przyjrzyjmy się jeszcze działaniu naszego rodzimego parkietu, czyli Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, nazywanej w skrócie GPW.

Warszawska giełda papierów wartościowych – godziny otwarcia i oferta

Zacznijmy od tego, że polska GPW jest uznawana za największą giełdę w Europie Środkowo-Wschodniej, zarówno pod względem średnich obrotów, jak i bogactwa oferty. Obsługuje trzy rynki: rynek podstawowy, NewConnect i Catalyst, na których notowanych jest kilka tysięcy różnego typu instrumentów. Najliczniejszą grupę stanowią akcje, jednak nie brakuje tu również obligacji skarbowych, komunalnych i korporacyjnych, ETF-ów na wybrane indeksy giełdowe czy kontraktów terminowych.

Co ważne, warszawska giełda działa w każdy dzień roboczy od 8:30 do 17:05, ale nie oznacza to, że przez cały ten czas są na niej zawierane transakcje. Bierze się to stąd, że w trakcie sesji giełdowej występują różne fazy notowań, spośród których część nie przewiduje możliwości wykonywania zleceń – w czasie ich trwania na giełdę są jedynie przekazywane oferty kupna i sprzedaży.

Notowania na GPW – najważniejsze informacje

Większość instrumentów z polskiej giełdy, w tym akcje najbardziej płynnych spółek, obligacje i kontrakty terminowe, jest notowana w tzw. systemie notowań ciągłych. Jego główną fazę stanowią właśnie notowania ciągłe, które trwają od 9:00 do 16:50 i wiążą się ze swobodnym przyjmowaniem zleceń przez giełdę i realizowaniem transakcji.

Od 8:30 do 9:00 (do 8:45 w przypadku kontraktów terminowych) trwa faza przed otwarciem, o 9:00 mamy otwarcie, od 16:50 do 17:00 fazę przed zamknięciem, o 17:00 zamknięcie, a od 17:00 do 17:05 tzw. fixing, czyli dogrywkę (nie dotyczy ona rynku Catalyst). Na tej ostatniej realizuje się zlecenia po kursie ustalonym na zamknięciu sesji, natomiast dwie pozostałe fazy przewidują jedynie możliwość przekazywania ofert na giełdę.

Instrumenty o niskiej płynności trafiają do tzw. systemu notowań jednolitych z jednym lub dwoma fixingami. W ich przypadku wszystkie transakcje są zawierane po jednakowym kursie, który jest ustalany raz lub dwa razy w ciągu sesji.

Co jeszcze warto wiedzieć?

Orientujesz się już mniej więcej, jak działają giełdy i jakie oferują możliwości. Zanim jednak rozpoczniesz na nich handel, powinieneś zadbać o odpowiednie przygotowanie merytoryczne i poznać bliżej specyfikę samych instrumentów finansowych czy ryzyka inwestycyjnego.

Pamiętaj również, że niezależnie od tego, jakie kwoty i w które instrumenty chciałbyś inwestować, wszelkie zlecenia będziesz składał za pośrednictwem konta maklerskiego. Ponieważ na rynku działa wiele firm oferujących tego typu rachunki, zadbaj o wybór tej, która udostępnia go na najlepszych warunkach. Różnice pomiędzy pierwszą lepszą ofertą takiego konta a najkorzystniejszą propozycją na rynku są naprawdę spore i mogą odczuwalnie wpłynąć na opłacalność handlu.

Poniższe zestawienie pomoże Ci łatwo porównać ze sobą poszczególne rachunki maklerskie i znaleźć najlepszą dla siebie opcję.

Ranking rachunków maklerskich - Listopad 2024

1.

XTB Rachunek Maklerski

• Konto
  0 zł

  Miesięczna opłata za prowadzenie rachunku 0 zł

  ---

  po roku może pojawić się opłata w wysokości 10 EUR; można jej jednak łatwo uniknąć, wykonując min. 1 transakcję w ciągu roku / jeśli na koncie nie ma środków / jeśli są kupione dowolne akcje

• Akcje z GPW
  0%

  Akcje 0%

  ---

  • 0% w przypadku miesięcznego obrotu do 100 tys. EUR (minimalna wartość zlecenia to 10 zł)
  • 0,2%, min. 10 EUR od nadwyżki pow. 100 tys. EUR
• Kontrakty na WIG20
  kontrakty CFD

  Kontrakty terminowe na WIG20 i inne indeksy kontrakty CFD

  ---

  XTB nie oferuje klasycznych kontraktów futures, lecz kontrakty CFD na WIG20 i wiele innych indeksów oraz instrumentów bazowych. Takie produkty mają nieco inną konstrukcję, ale również pozwalają grać z dźwignią na wzrosty i spadki rozmaitych aktywów. W przypadku handlu kontraktami CFD za pośrednictwem XTB koszty transakcyjne są już zawarte w spreadzie i nie jest pobierana dodatkowa prowizja; dla kontraktów na WIG20 standardowy spread wynosi ok. 2 pipsy.

• Rynki zagraniczne
  USA, DE, UK + 12 innych

Handel tradycyjnymi instrumentami giełdowymi i kontraktami CFD, odsetki od niezainwestowanych środków, duży wybór ETF-ów (ponad 400), akcje ułamkowe, Plany Inwestycyjne.

Przeczytaj recenzję

4.8

Załóż konto w 10 minut

2.

Konto inwestycyjne TMS

• Konto
  0 zł

  Miesięczna opłata za prowadzenie rachunku 0 zł

  ---

  W razie braku dokonania transakcji w ciągu 365 dni pojawi się opłata w wysokości 9 zł miesięcznie (lub ewentualnie 3 EUR bądź 3 USD). Nie zostanie ona naliczona, jeśli we wskazanym okresie miałeś otwarte pozycje lub też wykonałeś transakcję po upływie 365 dni a przed momentem pobrania opłaty.

• Akcje z GPW
  0,19%, min. 5 zł
• Kontrakty na WIG20
  kontrakty CFD

  Kontrakty terminowe na WIG20 i inne indeksy kontrakty CFD

  ---

  TMS nie oferuje klasycznych kontraktów futures, lecz kontrakty CFD na WIG20 i wiele innych indeksów oraz instrumentów bazowych. Takie produkty mają nieco inną konstrukcję, ale również pozwalają grać z dźwignią na wzrosty i spadki rozmaitych aktywów. W przypadku handlu kontraktami CFD za pośrednictwem TMS koszty transakcyjne są już zawarte w spreadzie i nie jest pobierana dodatkowa prowizja.

• Rynki zagraniczne
  USA, DE, UK + 2 inne

Handel tradycyjnymi instrumentami giełdowymi i kontraktami CFD.

Przeczytaj recenzję

4.4

Załóż konto w 10 minut

3.

Rachunek Classic Saxo Bank

• Konto
  0 zł
• Akcje z GPW
  0,12%, min. 10 zł
• Kontrakty na WIG20
  niedostępne
• Rynki zagraniczne
  USA, UK, DE + 22 inne

Zagraniczny broker niewysyłający PIT-8C (udostępnia pomocny raport podatkowy), handel tradycyjnymi instrumentami i kontraktami CFD, odsetki od niezainwestowanych środków (powyżej określonej kwoty na rachunku).

Przeczytaj recenzję

4.4

Załóż konto w 10 minut

Przejdź do pełnego rankingu