Bankructwo biura maklerskiego – co z moimi pieniędzmi?

Co się dzieje, gdy dom maklerski bankrutuje?

W Polsce bankructwo biura maklerskiego prowadzi do uruchomienia systemu rekompensat, którym zarządza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

KDPW to instytucja zabezpieczająca aktywa klientów biur maklerskich. To w rzeczywistości przez nią przechowywane są ich papiery wartościowe, biuro maklerskie pełni jedynie rolę pośrednika, umożliwiającego zawieranie transakcji. Dzięki temu, nawet jeśli biuro zbankrutuje, inwestorzy nadal mają dostęp do swoich akcji, obligacji czy innych instrumentów finansowych.

Obowiązujące limity gwarancji

Za sprawą obowiązującego w Polsce systemu rekompensat, w przypadku bankructwa biura możesz odzyskać dużą część lub nawet całość zdeponowanych pieniędzy. Kwoty gwarancji prezentują się obecnie następująco:

1. Środki w wysokości do 3 tys. euro (ok. 13 tys. zł) zwracane są klientom w 100%.
2. Nadwyżka ponad tę kwotę do limitu wynoszącego 22 tys. euro (ok. 95 tys. zł) zwracana jest w 90%.

W praktyce oznacza to, że jeśli ktoś trzyma na rachunku w domu maklerskim mniej niż 13 tys. zł, ten może spać w pełni spokojnie. Powodów do dużego niepokoju nie mają także zamożniejsi inwestorzy, którzy na swoich kontach ulokowali do ok. 95 tys. zł. W ich przypadku obowiązujący system pozwoli odzyskać przynajmniej 91% środków.

Kłopot pojawia się wtedy, gdy ktoś trzyma w biurze maklerskim kwotę przekraczającą obowiązujący limit. W takim przypadku zyska zwrot w wysokości co najwyżej 20,1 tys. euro (obecnie jest to równowartość ok. 87,4 tys. zł). Tyle wynosi bowiem aktualnie maksymalna kwota, jaką może otrzymać pojedynczy klient biura maklerskiego.

By móc liczyć na odzyskanie większej sumy, trzeba wstąpić na drogę prawną. Problem w tym, że rzadko kiedy bywa ona skuteczna. Zazwyczaj bowiem bankrutujący dom maklerski w swojej masie upadłościowej nie posiada praktycznie żadnego majątku, a co za tym idzie, nie ma środków na pokrycie żądań klientów.

Bezpieczeństwo papierów wartościowych w KDPW

Papiery wartościowe, takie jak akcje czy obligacje, są bezpieczne i chronione przez KDPW. Nawet jeśli biuro maklerskie upadnie, papiery wartościowe klienta pozostają nietknięte i mogą zostać przeniesione do innego biura maklerskiego. Dzięki takiemu rozdziałowi, klient ma pewność, że jego aktywa są dobrze zabezpieczone.

Konsekwencje bankructwa biura maklerskiego dla inwestorów

Upadłość biura maklerskiego może być dla inwestorów stresującym doświadczeniem, jednak nie muszą oni obawiać się utraty wszystkich swoich środków. Dla wielu z nich w zasadzie jedyną konsekwencją będzie przeniesienie aktywów do innego domu maklerskiego.

Z poważniejszymi problemami muszą się liczyć ci, którzy trzymali w środkach pieniężnych kwoty przekraczające limity gwarancyjne. W tej sytuacji prawdopodobnie bezpowrotnie utracą część swoich pieniędzy. Natomiast na te, które ostatecznie uda im się odzyskać, mogą czekać wiele miesięcy (tak jest wówczas, gdy upadek biura wiąże się z długotrwałymi procedurami prawnymi).

Procedura wypłaty rekompensat

Inwestor powinien być świadomy swoich praw oraz procedur, które umożliwiają mu odzyskanie zdeponowanych środków.

Zacznijmy od tego, że odpowiedzialność za wypłatę rekompensat spoczywa na Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami uruchamia on taką procedurę w trzech przypadkach:

• stwierdzenia przez sąd bankructwa biura maklerskiego,
• oddalenia wniosku o ogłoszenie bankructwa z uwagi na brak środków na opłacenie kosztów całej procedury,
• stwierdzenia przez KNF, że dany dom maklerski nie posiada środków na prowadzenie swojej działalności.

W ciągu 30 dni od zaistnienia jednego z powyższych zdarzeń, syndyk przedstawia Krajowemu Depozytowi Papierów Wartościowych listę inwestorów uprawnionych do otrzymania rekompensat wraz z proponowanym harmonogramem wypłat. W ciągu kolejnych 7 dni KDPW przekazuje syndykowi należne pieniądze, który następnie rozdziela je między klientów biura maklerskiego.

Aby uzyskać środki, klient musi zgłosić się do KDPW lub wyznaczonego przez niego podmiotu z odpowiednimi dokumentami, które potwierdzą jego roszczenia. Następnie KDPW przetwarza zgłoszenie i weryfikuje, czy inwestor spełnia warunki uzyskania rekompensaty. W zależności od przyjętego terminarza, cała procedura zamykana jest w ciągu 2-3 miesięcy.

Zagraniczne domy maklerskie

Polscy inwestorzy mogą korzystać nie tylko z rodzimych biur maklerskich i ochrony zapewnianej przez KDPW. Jeśli inwestują za pośrednictwem zagranicznego biura, podlegają systemom gwarancyjnym obowiązującym w kraju, w którym zarejestrowane jest dane biuro.

SIPC (USA)

W Stanach Zjednoczonych za ochronę klientów biur maklerskich odpowiada organizacja non-profit SIPC (Securities Investor Protection Corporation). Podmiot ten zabezpiecza zarówno aktywa inwestycyjne, jak i środki pieniężne inwestorów. W tym przypadku rekompensata obwarowana jest limitem 500 tys. dolarów, z czego 250 tys. to maksymalne zabezpieczenie gotówki trzymanej na koncie.

FSCS (Wielka Brytania)

W Wielkiej Brytanii inwestorzy mogą liczyć na ochronę Financial Services Compensation Scheme (FSCS), który zabezpiecza ich środki w razie upadłości brokera. FSCS stosuje limit gwarancyjny sięgający 85 tys. funtów. Kwota ta obejmuje zarówno gotówkę, jak i papiery wartościowe trzymane na rachunku maklerskim.

Inne zagraniczne systemy gwarancyjne

Na rynkach rozwiniętych, takich jak Europa i Azja, funkcjonują różne systemy gwarancyjne, które chronią inwestorów w razie bankructwa biura maklerskiego. Na przykład we Francji działa Fonds de Garantie des Dépôts et de Résolution (FGDR), który oferuje inwestorom ochronę do 70 tys. euro. W Niemczech funkcjonuje z kolei system Entschädigungseinrichtung der Wertpapierhandelsunternehmen (EdW), który chroni aktywa do kwoty 20 tys. euro.

Zasady i limity ochrony aktywów różnią się w zależności od kraju i instytucji zabezpieczającej klientów. Niektóre systemy gwarancyjne oferują ochronę tylko dla gotówki, podczas gdy inne uwzględniają także papiery wartościowe. Dlatego przed skorzystaniem z oferty któregoś z zagranicznych domów maklerskich dobrze jest zapoznać się z lokalnymi regulacjami. Dzięki temu możesz świadomie wybrać zagraniczne biuro maklerskie, które odpowiada Twoim preferencjom i poziomowi akceptowanego ryzyka.

Przykłady bankructw biur maklerskich

Bankructwo biura maklerskiego w Polsce nie zdarza się często. Znamy pojedyncze takie przypadki, z czego ostatni miał miejsce dekadę temu i dotyczył firmy IDM SA. Natomiast historia światowego rynku kapitałowego zna kilka spektakularnych upadków dużych domów maklerskich. Niektóre doprowadziły wielu klientów do poważnych strat, a wręcz zachwiały rynkami finansowymi. Poniżej przypominamy dwa dobrze znane bankructwa.

MF Global – ryzykowna strategia na europejskim rynku długu

MF Global, amerykański gigant brokerski, ogłosił bankructwo w 2011 r. po serii fatalnych inwestycji w europejskie obligacje skarbowe. Firma próbowała wykorzystać zadłużenie krajów strefy euro jako okazję inwestycyjną, jednak ostatecznie pogrążyła się w długach sięgających 4 mld dolarów.

Z czasem u brokera odkryto jeszcze większy problem, dotyczący bezpośrednio funduszy klientów – z ich kont zniknęło ponad 1,5 mld dolarów, co doprowadziło do interwencji organów regulacyjnych i licznych spraw sądowych. Po długiej walce w sądach część klientów odzyskała środki, jednak wielu straciło znaczną część aktywów. 

Barings Bank – upadek przez jednego brokera

Historia brytyjskiego Barings Bank, jednej z najstarszych instytucji finansowych w Anglii, również jest przestrogą przed nadmiernym ryzykiem. Jej bankructwo w latach 90. XX wieku było skutkiem działań w zasadzie jednego brokera, Nicka Leesona, który zawierał nieautoryzowane, wysoce ryzykowne transakcje na singapurskich kontraktach terminowych.

Gdy rynek zaczął się załamywać, pozycje Leesona wygenerowały straty przekraczające miliard dolarów, co ostatecznie doprowadziło do bankructwa Barings Bank i przejęcia go przez ING Group. To wydarzenie przypomina, jak ważne jest monitorowanie poczynań pracowników i odpowiednia kontrola nad procesem zarządzania ryzykiem.

Bankructwa znanych firm, takich jak MF Global czy Barings Bank, pokazują, że nawet duże i stabilne podmioty są podatne na błędy i ryzykowne decyzje finansowe. Przypominają też one inwestorom, że dywersyfikacja i stosowanie dodatkowych środków ostrożności są kluczowe dla zabezpieczenia swojego kapitału.

Jak zwiększyć bezpieczeństwo środków na rachunku maklerskim?

Wróćmy jeszcze do kwestii tego, jak zapewnić bezpieczeństwo wolnym środkom znajdującym się na koncie inwestycyjnym. W końcu nie zawsze wszystkie pieniądze masz ulokowane w akcjach, obligacjach czy ETF-ach. Wielu inwestorów utrzymuje pewną rezerwę np. na wypadek, gdyby na giełdzie pojawiła się jakaś świetna okazja. Lub po prostu dlatego, że chwilę wcześniej sprzedali posiadane instrumenty i teraz szukają nowych pomysłów na inwestycje.

Jeśli suma gotówki na koncie maklerskim przewyższa kwotę gwarancji KDPW, istnieje kilka sposobów, dzięki którym Twoje pieniądze pozostaną bezpieczne:

1. Przesłanie nadwyżki na konto osobiste lub oszczędnościowe – taki transfer jest prawdopodobnie najskuteczniejszym sposobem na zapewnienie pieniądzom bezpieczeństwa. Zawdzięczasz to obowiązującemu w naszym kraju systemowi gwarancji depozytów bankowych, który chroni środki do kwoty 100 tys. euro (ok. 430 tys. zł). Jeśli więc Twój bank ogłosiłby bankructwo, to maksymalnie taka kwota zostałaby Ci zwrócona. Zauważ, że jest to wartość blisko 5-krotnie wyższa niż limit dla środków na rachunku maklerskim.
2. Podzielenie środków między kilka różnych rachunków maklerskich – alternatywną opcją jest trzymanie pieniędzy na rachunkach w kilku domach maklerskich. Z uwagi na to, że gwarancje KDPW obejmują każdego brokera z osobna, pozwoli Ci to zwielokrotnić wysokość ochrony. Minusem tego rozwiązania jest jednak mnożenie formalności związanych z otwarciem i prowadzeniem rachunków.
3. Ulokowanie nadwyżki w płynnym funduszu o charakterze oszczędnościowym – nadwyżkę środków ponad obowiązującą kwotę gwarancji możesz ulokować także w funduszu o charakterze oszczędnościowym. Tego typu fundusze inwestują posiadane środki przede wszystkim w krótkoterminowe obligacje i bony skarbowe. Dzięki temu cechują się dużą stabilnością wycen i przewidywalnym zyskiem. Wybierając tę opcję, zyskujesz więc podwójnie – zapewniasz bezpieczeństwo swoim pieniądzom (instrumenty, w które inwestuje fundusz, mają 100% gwarancje Ministerstwa Finansów) i jednocześnie pozwalasz im pracować.

Oczywiście nie ma żadnych przeszkód, aby połączyć wymienione metody. Wówczas nawet przy dużych kwotach, sięgających kilkuset tysięcy czy kilku milionów złotych, nie będziesz musiał obawiać się o ich bezpieczeństwo.

Bankructwo biura maklerskiego to nie koniec świata

Mimo że bankructwo biura maklerskiego bywa dla klientów sytuacją trudną i stresującą, systemy ochrony, takie jak rekompensaty KDPW, zapewniają im względne bezpieczeństwo. Zawsze ważne są jednak: wiedza o zabezpieczeniach, dywersyfikacja i trzymanie środków w różnych instytucjach. Taka kombinacja pozwala spokojnie grać na giełdzie i poszukiwać najlepszych okazji inwestycyjnych, bez obaw o stabilność biura maklerskiego.

Na zakończenie chcemy zwrócić uwagę na jeszcze jeden – prawdopodobnie najprostszy – sposób unikania ryzyka. Otóż przed otwarciem rachunku warto sprawdzić kondycję finansową danego domu maklerskiego. Dobrym pomysłem jest wybór renomowanego biura, np. XTB czy TMS Brokers lub wchodzącego w skład dużej grupy bankowej, np. PKO BP, Pekao czy Santander. Oczywiście w finansach nie powinno używać się słowa nigdy, ale akurat w ich przypadku ryzyko, że stanie się cokolwiek złego, jest bliskie zeru.