Kto dziedziczy lokaty bankowe po śmierci właściciela?

Dziedziczenie lokaty bankowej na podstawie testamentu

Opisane powyżej reguły odnoszą się do tzw. dziedzictwa ustawowego, czyli sytuacji, w której po zmarłym nie pozostał testament. Druga możliwość to podział majątku na zasadach tzw. dziedziczenia testamentowego. Jeżeli zmarły spisał ważny testament, wtedy majątek dziedziczony jest przez osoby w wskazane w dokumencie (niekoniecznie przez krewnych lub bliskich), a dziedziczenie ustawowe nie ma miejsca.

Wyjątki od zasad ogólnych

Poza przytoczonymi wyżej ogólnymi zasadami dziedziczenia istnieje kilka sytuacji, w których można pobrać środki z rachunku bankowego osoby zmarłej.

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci to regulacja odrębna od ogólnych zasad dziedziczenia. Środki z tytułu dyspozycji nie wchodzą do masy spadkowej, co oznacza to, że osoba wskazana w dyspozycji uzyska wypłatę z rachunku bankowego zmarłego, jeszcze zanim zacznie się postępowanie spadkowe. Chroni to najbliższą rodzinę przed brakiem dostępu do rodzinnych oszczędności.

Dyspozycję wkładem można złożyć w banku, gdy jest się właścicielem indywidualnego konta oszczędnościowo-rozliczeniowego (czyli ROR-u), konta oszczędnościowego, a także lokaty terminowej. Nie można jej natomiast ustanowić dla jednostek funduszy inwestycyjnych (obligatoryjnie wchodzą w skład masy spadkowej).

Inne wyłączenia środków na lokacie z masy spadkowej

Trzeba jednak pamiętać, że dyspozycja wkładem to niejedyny wyjątek w ogólnych zasadach dziedziczenia. Kwota wypłaty środków z rachunku bankowego może zostać pomniejszona o koszty pogrzebu. Obowiązujące przepisy pozwalają na pokrycie kosztów pochówku ze środków pozostawionych przez zmarłego.

Aby tak się stało, wystarczy, że członek rodziny (lub inna osoba odpowiedzialna za organizację uroczystości) przedłoży bankowi rachunki potwierdzające poniesione koszty. Wówczas bank wypłaci mu wydatkowaną sumę pieniędzy (uwaga – nie może być ona wyższa niż „standardowe” koszty pogrzebu w danym środowisku). Tym samym masa spadkowa pozostawiona przez zmarłego będzie odpowiednio mniejsza. Teoretycznie możliwy jest więc scenariusz, w którym lokaty bankowej nie odziedziczy nikt, bo znajdujące się na niej pieniądze zostaną w całości przeznaczone na organizację pogrzebu.

Zachowek

Spisanie ostatniej woli daje możliwość samodzielnego określenia, jak podzielony zostanie nasz majątek. Niemniej, w polskim prawie tak czy owak postanowiono zadbać o interesy najbliższej rodziny, i wprowadzono tzw. zachowek.

Zachowek to forma rekompensaty, o którą mogą starać się członkowie najbliższej rodziny zmarłego, których pominięto w testamencie. Co do zasady wysokość zachowku to połowa kwoty, jaką otrzymaliby spadkobiercy na mocy dziedzictwa ustawowego (czyli w sytuacji, w której testament nie zostałby sporządzony).

Zaspokojenie roszczeń musi mieć zawsze formę gotówkową. Rozważmy przykład. Najbliższy przyjaciel zmarłego odziedziczył majątek, w którego skład wchodzą mieszkanie oraz lokata bankowa. Łączna wartość spadku to 600 tys. zł (po 300 tys. zł w mieszkaniu i na lokacie). Aby zapłacić zachowek, przyjaciel będzie musiał prawdopodobnie zerwać lokatę i całość zgromadzonych środków wpłacić na konta członków rodziny zmarłego (w tym przypadku należność z tytułu zachowku to 300 tys. zł). Niemożliwa jest natomiast sytuacja odwrotna, w której spadkobierca wskazany w testamencie zatrzymuje lokatę, a rodzinie przekazuje mieszkanie.

Procedura dziedziczenia lokat bankowych

Śmierć posiadacza rachunku lokaty może zostać zgłoszona w banku przez dowolną osobę (niekoniecznie z rodziny), pod warunkiem przedstawienia aktu zgonu. Dopóki akt zgonu nie wpłynie do banku, rachunek depozytu będzie aktywny.

Nawiązując do podanych wcześniej informacji, schemat wypłaty środków z depozytu bankowego wygląda następująco:

1. W pierwszej kolejności wypłacane są pieniądze na pokrycie kosztów pogrzebu. Otrzymuje je osoba, która sfinansowała uroczystość i przedstawiła odpowiednie rachunki.
2. Następnie bank wypłaca środki osobom wskazanym w dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (jeśli dyspozycja została złożona).
3. Reszta środków pozostałych na rachunku lokaty wchodzi w skład masy spadkowej i przekazywana jest spadkobiercom po dopełnieniu przez nich wymaganych procedur.

Jak ustalić, czy zmarły miał lokatę?

Jeżeli nie wiemy, jak odnaleźć pieniądze po zmarłym (na lokacie, koncie osobistym lub oszczędnościowym), uzyskamy taką informację, korzystając z Centralnej Informacji o Rachunkach Bankowych. W tym celu należy udać się do dowolnego banku lub SKOK-u.

Po sprawdzeniu naszej tożsamości (banki nie udzielają informacji o rachunkach osobom trzecim z wyłączeniem najbliższej rodziny), otrzymamy wykaz rachunków prowadzonych na nazwisko zmarłego. Wykaz ten będzie obejmował konta obsługiwane nie tylko przez instytucję, w której złożyliśmy zapytanie, ale również w innych bankach zrzeszonych w Krajowej Izbie Rozrachunkowej.

Dokumenty potrzebne do dziedziczenia lokaty

W celu wypłacenia środków z depozytów konieczne będzie przedstawienie w banku poniższych dokumentów:

• odpisu aktu zgonu,
• dokumentu potwierdzającego dziedziczenie, np.:
  • prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabyciu spadku,
  • zarejestrowany akt notarialny poświadczenia dziedziczenia,
• orzeczenia sądu w przedmiocie działu spadku albo notarialnej umowy o dział spadku,
• własnego dokumentu tożsamości.

Uwaga! Dokumenty takie jak oświadczenie o przyjęciu spadku, testament lub protokół dziedziczenia nie są uznawane przez banki za potwierdzające prawo do dziedziczenia i nie zostaną uznane za wystarczające do wypłaty środków

Kontakt z bankiem i zgłoszenie roszczenia

Jako spadkobierca powinieneś udać się do oddziału banku, w którym zmarły miał lokatę (nie musi to być oddział w rejonie, w którym mieszkał zmarły), z dokumentami wymienionymi powyżej.

Następnie wypełnij wniosek o wypłatę środków po zmarłym i podpisz go przy pracowniku banku.

Jak długo trwa procedura dziedziczenia lokaty bankowej?

Choć na papierze kwestie związane z dziedziczeniem wyglądają całkiem prosto, to w praktyce rozdysponowanie masy spadkowej może okazać się bardzo czasochłonne. Nawet jeśli po drodze nie pojawią się żadne komplikacje, cała procedura może zająć kilka miesięcy.

Natomiast jeśli uwzględnimy ewentualne spory prawne czy też problemy z ustaleniem, co faktycznie wchodzi w skład majątku zmarłego, sprawa może ciągnąć się nawet latami.

Podział środków między spadkobierców

W wielu sytuacjach do wypłaty środków z lokaty zmarłego konieczny będzie sądowny lub umowny dział spadku. Jest on potrzebny, gdy:

• wypłacasz spadek z konta wspólnego zmarłego – nawet jeśli jesteś jedynym spadkobiercą,
• spadek dziedziczony jest przez kilku spadkobierców.

W dokumencie tym musi być dokładnie określona kwota, jaką z konta spadkodawcy ma otrzymać każdy ze spadkobierców.

Jeżeli nie masz takiego dokumentu, możesz wypełnić go w oddziale banku, pamiętaj tylko, że gdy spadkobierców jest wielu, każdy z nich musi zgłosić się do oddziału wraz z Tobą.

Jako spadkobierca nabywasz własność rzeczy czy praw majątkowym po zmarłym w chwili jego śmierci. Nie oznacza to jednak, że już w tym momencie pojawia się obowiązek podatkowy – dzieje się to dopiero wtedy, gdy formalnie przyjmujesz spadek. Najczęściej odbywa się to na drodze uprawomocnienia orzeczenia sądu w sprawie nabycia spadku lub zarejestrowaniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.

Ostateczna kwota podatku zależy od tego, jaki był Twój osobisty stosunek do spadkodawcy. Innymi słowy, czy zmarły był bliskim członkiem Twojej rodziny, czy nie (przy czym nie chodzi tu o związki nieformalne, nawet bardzo bliskie – według prawa partner/partnerka jest osobą obcą).

Pierwsza grupa podatkowa. Zaliczają się do niej: małżonek, zstępni (dzieci, w tym adoptowane, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierbowie, zięć, synowa, rodzeństwo, a także ojczym, macocha i teściowie.

Druga grupa podatkowa obejmuje: zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków), rodzeństwo rodziców (wujowie, stryjowie, ciotki), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, a także małżonków innych zstępnych. Jak widać, grupa ta jest bardzo szeroka i obejmuje i osoby, z którymi jesteśmy spokrewnieni, i osoby z nami spowinowacone (np. szwagier, szwagierka, bratowa i ich małżonkowie).

Trzecia grupa podatkowa to… wszyscy pozostali. Przyjaciele, z którymi łączą Cię więzy pokrewieństwa, a którym chciałbyś zapisać coś w testamencie, sąsiedzi, którzy pomagali Ci w trudnych chwilach, czy partner lub partnerka, z którym nie masz ślubu.

Bliska rodzina zmarłego jest zwolniona z podatku, ale pod bardzo istotnym warunkiem: każdy ze spadkobierców musi zgłosić nabycie rzeczy bądź praw majątkowych w ciągu 6 miesięcy do Urzędu Skarbowego. Okres ten biegnie od chwili prawomocnego orzeczenia sądu o nabyciu spadku, od wydania europejskiego poświadczenia spadkowego lub od momentu zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Jeżeli bliski zmarłego nie dotrzyma tego terminu, będzie musiał zapłacić podatek wyliczony dla pierwszej grupy spadkobierców.

Kto jest bliską rodziną zmarłego i może uniknąć obowiązku zapłacenia podatku? Lista jest zaskakująco obszerna, są to bowiem: małżonek, zstępni (czyli dzieci lub wnuki), wstępni (rodzice bądź dziadkowie), pasierbowie, rodzeństwo, a także macocha oraz ojczym. Tę grupę osób możemy określić jako “grupę zerową” spadkobierców; choć prawnie takie pojęcie nie występuje, jest ono pomocne przy doprecyzowaniu, kto z najbliższych może być zwolniony z podatku od spadku.

Dziedziczenie polisolokat

Tak zwane polisolokaty, czyli produkty finansowe stanowiące połączenie ubezpieczenia i lokaty bankowej, co do zasady nie wchodzą w skład masy spadkowej. Co za tym idzie nie podlegają dziedziczeniu na zasadach zapisanych w Kodeksie Cywilnym. Zamiast tego posiadacz polisolokaty w chwili jej otwarcia powinien wskazać osobę do otrzymania znajdujących się tam środków w razie jego śmierci. I tylko ta osoba będzie uprawniona do ich otrzymania.

Podsumowanie

Jak pokazaliśmy w tekście, obowiązujące prawo jest dość klarowne, jeśli chodzi o zasady dziedziczenia bankowych lokat.

1. Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu (a miał rodzinę) – to pieniądze na depozycie trafią do jego najbliższych.
2. Gdy zmarły pozostawił testament, ale osoba w nim zapisana nie należy do grona jego najbliższej rodziny, pominiętym krewnym należy się zachowek, wypłacany tylko w gotówce.
3. Środki zgromadzone na lokacie mogą zostać wyłączone z masy spadkowej, jeśli posiadacz lokaty złożył w banku dyspozycję wkładem na wypadek śmierci.
4. Pierwszeństwo w dostępie do środków z lokaty mają osoby, które opłaciły koszty pogrzeby spadkodawcy.
5. Bank wypłaci środki z lokaty spadkobiercom pod warunkiem dostarczenia przez nich wymienionych dokumentów: odpisu aktu zgonu, dokumentu potwierdzającego dziedziczenie, prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabyciu spadku, zarejestrowany akt notarialny poświadczenia dziedziczenia, orzeczenia sądu w przedmiocie działu spadku albo notarialnej umowy o dział spadku oraz własnego dokumentu tożsamości.
6. Środki z polisolokaty nie wchodzą do masy spadkowej, ale zostają przekazane osobie wskazanej w umowie.