Jak odnaleźć pieniądze po zmarłym członku rodziny?

• W jakich sytuacjach Centralna informacja o rachunkach może okazać się przydatna?
• Dziedziczenie pieniędzy na rachunku bankowym to warunek konieczny, by skorzystać z CIOR
• Jak przebiega składanie wniosku o wydanie zbiorczej informacji o rachunkach?
• Ile zapłacimy za wydanie zbiorczej informacji?
• Co dzieje się dalej z naszym wnioskiem?
• Jak długo będziemy czekać na odpowiedź?
• Jak odzyskać pieniądze z banku po zmarłej osobie?
• Dostęp do historii konta bankowego zmarłego
• Jak zabezpieczyć rodzinę na wypadek naszej śmierci?

Do połowy 2016 roku odszukanie rachunku bankowego po nieżyjącym krewnym było zadaniem trudnym, czasochłonnym i... kosztownym. Jeżeli zmarły nie pozostawił żadnych wskazówek, na podstawie których można było ustalić, w której instytucji posiadał konto, jego krewnych czekało duże wyzwanie. Musieli odwiedzić wszystkie instytucje finansowe po kolei i w każdej z nich uzyskać informację, czy zmarły nie prowadził u nich rachunku (przy okazji uiszczając opłatę w wysokości od 100 do nawet 150 zł za każde zaświadczenie).

Ponadto przed 1 lipca 2016 r. instytucje finansowe nie były prawnie zobligowane do weryfikowania kont, na których od dłuższego czasu nie były przeprowadzane operacje bankowe. Nawet gdy podejrzewały, że posiadacz rachunku nie żyje, nie musiały szukać jego spadkobierców. W efekcie przez lata prowadziły tzw. martwe konta bankowe, nie do końca etycznie czerpiąc dochód z obrotu pieniędzmi zmarłego.

Na szczęście, przeprowadzona w 2016 r. nowelizacja ustawy Prawo bankowe sprawiła, że odnalezienie konta po zmarłym krewnym stało się znacznie prostszym i szybszym zadaniem. Obecnie osoby poszukujące rachunków bliskich mogą skorzystać z usługi prowadzonej przez Krajową Izbę Rozliczeniową czyli Centralnej informacji o rachunkach (CIOR). Pozwala ona spadkobiercom na uzyskanie kompleksowej informacji ze wszystkich banków i SKOK-ów jednocześnie.

Centralna informacja o rachunkach to ogólnopolska baza danych funkcjonująca w ramach systemu Ognivo. System umożliwia wymianę informacji pomiędzy wskazanymi przez prawo podmiotami - są to banki, ZUS, Poczta Polska, urzędy skarbowe, izby celne, sądy i prokuratury, komornicy oraz administracyjne organy egzekucyjne. Wymiana danych odbywa się w sposób elektroniczny, co upraszcza cały proces i znacznie wpływa na szybkość prowadzonego postępowania.

W skład Ogniva wchodzi szereg modułów, przy czym każdy z nich realizuje różne funkcje i jest dopasowany do potrzeb poszczególnych uczestników. Jednym z nich jest „Moduł spadkobierca” działający zgodnie z rekomendacją Związku Banków Polskich, który ma na celu ułatwienie komunikacji pomiędzy bankami. To właśnie on umożliwia szybkie ustalenie podmiotów, w których prowadzone były rachunki spadkodawcy.

W jakich sytuacjach Centralna informacja o rachunkach może okazać się przydatna?

Usługa pozwala na szybkie zlokalizowanie tzw. rachunków martwych i uśpionych. Pod tą nazwą kryją się:

• konta należące do osób zmarłych, o których nie wiedzieli spadkobiercy,
• rachunki nieżyjących klientów, którzy nie posiadali żadnej rodziny i których oszczędności na mocy art. 935 Kodeksu cywilnego ma prawo przejąć gmina,
• ROR-y, o których istnieniu zapomnieli sami właściciele i na których od lat nie były realizowane żadne operacje.

Warto w tym miejscu podkreślić, że Centralna informacja służy WYŁĄCZNIE do poszukiwania rachunków bankowych osób fizycznych, w tym związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, oraz imiennych rachunków członków spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. System nie zawiera informacji na temat innych produktów bankowych, polis inwestycyjnych i ubezpieczeniowych, rachunków maklerskich, a także jednostek funduszy inwestycyjnych. Jeśli podejrzewamy, że zmarły właśnie tam ulokował swoje oszczędności, nie pozostaje nam nic innego niż poszukiwanie pieniędzy na własną rękę w instytucjach oferujących tego typu produkty.

Zbiorcza informacja nie obejmuje też książeczek mieszkaniowych z prawem do premii gwarancyjnej, produktów kredytowych, w tym kart kredytowych, oraz rachunków technicznych służących do obsługi tych produktów.

Reasumując, za pośrednictwem Centralnej informacji o rachunkach nie da się ustalić, czy nieżyjący krewny wziął jakiś kredyt lub pożyczkę. Na szczęście, w tym przypadku może nam pomóc Biuro Informacji Kredytowej (BIK). Musimy jednak pamiętać, że BIK ujawni potrzebne dane tylko na wniosek sądu, który prowadzi postępowanie spadkowe, albo na podstawie notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

Dziedziczenie pieniędzy na rachunku bankowym to warunek konieczny, by skorzystać z CIOR

Jeśli chcemy sprawdzić, czy nasz nieżyjący małżonek, rodzic bądź też dalszy krewny był posiadaczem konta w banku lub SKOK-u, musimy dysponować dokumentami poświadczającymi tytuł prawny do środków po zmarłym. Mówiąc innymi słowy – musimy być prawomocnym spadkobiercą właściciela konta i musimy ten fakt potwierdzić w sposób wymagany przez ustawodawcę.

Z informacji zamieszczonej na stronie Centralnej Informacji o rachunkach wynika, że dokumentem uprawomocniającym naszą prośbę może być:

• oryginał lub kopia potwierdzona przez notariusza/pracownika banku odpisu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku LUB
• oryginał lub kopia potwierdzona przez notariusza/pracownika banku odpisu zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia LUB
• inny dokument stwierdzający tytuł prawny do spadku (np. notarialnie poświadczony testament),
• akt zgonu posiadacza rachunku – w przypadku, gdy na podstawie innych dokumentów weryfikacja danych zmarłego nie jest możliwa,
• dokument uprawniający do reprezentacji wnioskodawcy – w przypadku, gdy wnioskodawca nie jest osobą fizyczną albo reprezentowany jest np. przez przedstawiciela ustawowego,
• dokument pełnomocnictwa rodzajowego do uzyskania w imieniu wnioskodawcy zbiorczej informacji z Centralnej Informacji – w przypadku, gdy wnioskodawca działa przez pełnomocnika.

Jak przebiega składanie wniosku o wydanie zbiorczej informacji o rachunkach?

Zacznijmy od tego, że taki wniosek możemy złożyć w oddziale dowolnego banku lub SKOK-u, przy czym wcale nie musimy być klientem danej instytucji. To rozwiązanie ma jedną zaletę - możemy wybrać bank, w którym opłata za wydanie zbiorczej informacji o rachunkach jest niższa niż w banku, z którego usług korzystamy.

Nasza rada: Mimo iż wprowadzone w 2016 r. przepisy wyraźnie podkreślają, że zapytanie do Centralnej informacji o rachunkach możemy złożyć w absolutnie każdym banku lub SKOK-u, w niektórych instytucjach możemy zostać odesłani z kwitkiem. Powód jest tyleż prosty, co zaskakujący – szeregowi pracownicy banków często nie mają pojęcia o istnieniu takiej usługi. W tej sytuacji możemy powołać się na treść ustawy Prawo Bankowe Art. 92ba.ust.1 i domagać się pozytywnego załatwienia sprawy.

Samo złożenie zapytania jest bardzo proste i przebiega następująco:

1. Udajemy się do oddziału z kompletem wymaganych dokumentów oraz ważnym dowodem osobistym.
2. Na miejscu wypełniamy drukowany wniosek, który otrzymamy od pracownika banku. Wpisujemy w nim swoje dane osobowe (imię, nazwisko, PESEL, adres do korespondencji, numer telefonu kontaktowego lub adres e-mail), wskazujemy sposób otrzymania odpowiedzi (list polecony z potwierdzeniem odbioru, odbiór w oddziale), wyrażamy zgodę na przetwarzanie danych osobowych, zapoznajemy się z treścią oświadczenia o pobieranej przez bank opłacie oraz uzupełniamy rubrykę „Data i podpis”.
3. Pracownik banku kopiuje przyniesione przez nas dokumenty, potwierdza we wniosku ich zgodność z oryginałem i zaświadcza, że pozytywnie zweryfikował naszą tożsamość.

Uwaga! Wniosek wraz kopią dokumentów pozostaje w banku i zostaje automatycznie odrzucony, jeśli w wyznaczonym terminie nie wniesiemy wymaganej opłaty (przykładowo, w mBanku na uregulowanie należności mamy 3 dni od dnia złożenia zapytania). Dlatego najlepiej uiścić opłatę podczas wizyty w oddziale i mieć ten obowiązek z głowy.

Ile zapłacimy za wydanie zbiorczej informacji?

Skoro już jesteśmy przy kosztach, sprawdźmy, ile zapłacimy za skorzystanie z Centralnej informacji w poszczególnych bankach.

Co dzieje się dalej z naszym wnioskiem?

Po zaakceptowaniu wniosku bank przesyła zapytanie do Centralnej Informacji, która kieruje je do wszystkich banków i SKOK-ów. Instytucje na przygotowanie odpowiedzi mają trzy dni robocze. Na podstawie nadesłanych danych KIR przygotuje zbiorcze zestawienie, zawierające:

• wskazanie podmiotów, które prowadzą albo prowadziły rachunek, wraz z numerem tego rachunku,
• informację, czy rachunek jest nadal prowadzony,
• informację, czy jest to rachunek wspólny,
• informację o umowach rachunku bankowego rozwiązanych albo wygasłych z powodu śmierci posiadacza rachunku albo braku dyspozycji dotyczących rachunku przez okres 10 lat.
• Następnie zbiorcze zestawienie zostaje przesłane do banku/SKOK-u obsługującego wnioskodawcę i przekazane osobom zainteresowanym.

Warto wiedzieć: Przygotowany przez KIR dokument nie zawiera szczegółowych danych dotyczących rachunku, dlatego nie dowiemy się z niego, ile wynosi saldo na koncie. To możemy sprawdzić jedynie w placówce finansowej, która prowadziła ROR zmarłego.

Jak długo będziemy czekać na odpowiedź?

Teoretycznie ustalenie, gdzie nasz zmarły krewny trzymał oszczędności, powinno nam zająć maksymalnie kilka dni roboczych. Warto jednak zwrócić uwagę na mały haczyk – choć ustawa obliguje uczestników systemu do tego, by w ciągu trzech dni ustosunkowali się do otrzymanego od CIOR zapytania, to bardzo ogólnikowo określa termin, w jakim bank przyjmujący wniosek powinien go przesłać do Centralnej Informacji. Nie precyzuje też, w jakim czasie wynik powinien zostać przekazany klientowi (zgodnie z art 92bc ust. 1 bank ma to zrobić „niezwłocznie”). W efekcie w zależności od banku czas oczekiwania na zbiorczą informację może wynieść od tygodnia do nawet trzech tygodni. Dlatego jeśli zależy nam na szybkiej odpowiedzi, upewnijmy się wcześniej, czy bank, w którym złożyliśmy zapytanie, załatwi naszą sprawę szybko i sprawnie.

Jak odzyskać pieniądze z banku po zmarłej osobie?

Kiedy już wiemy, w którym banku nasz krewny posiadał rachunek, możemy przystąpić do dalszych czynności. Niestety, także i tym razem będzie nas czekała wizyta w oddziale, podczas której musimy przedstawić wymagane przez bank dokumenty. Należą do nich:

• ważny dowód osobisty,
• oryginał aktu zgonu zmarłego członka rodziny,
• oryginał prawomocnego postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku po zmarłym LUB oryginał sporządzonego przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. (Ważne! Aby mogło dojść do wypłaty środków, w oddziale muszą się stawić wszyscy spadkobiercy).

W sytuacji, gdy do spadkobrania zostanie powołana więcej niż jedna osoba, niezbędne będzie także przedstawienie sądowego lub notarialnego działu spadku (w tym przypadku obecność wszystkich spadkobierców nie jest wymagana).

Podczas wizyty powinniśmy również wskazać sposób przekazania pieniędzy (przelew na konto lub wypłata w kasie). Wypłata środków – przynajmniej na razie – we wszystkich bankach jest zwolniona z prowizji.

Warto wiedzieć: Po uzyskaniu wiarygodnej informacji o śmierci posiadacza rachunku bank blokuje konto. Zgromadzone na nim oszczędności wchodzą w skład masy spadkowej i czekają na spadkobierców. Jednak od tej zasady są dwa wyjątki. Zgodnie z prawem bank musi w pierwszej kolejności wypłacić środki osobie, która poniosła koszty pogrzebu i jest w stanie to potwierdzić, przedstawiając wymagane dokumenty (rachunki oraz oryginały faktur). Kwota ta nie wchodzi do masy spadkowej po zmarłym, podobnie jak kwota dyspozycji na wypadek śmierci. Może więc się okazać, że oszczędności, które nam przypadły w udziale, zostaną pomniejszone o wypłaty z tytułu kosztów pogrzebu i dyspozycji wkładem, otrzymamy więc mniej pieniędzy, niż początkowo sądziliśmy.

Dostęp do historii konta bankowego zmarłego

Zgodnie z obowiązującym obecnie orzecznictwem sądowym osoby dziedziczące spadek mogą zażądać od banku ujawnienia historii rachunku po zmarłym członku rodziny (prawo to przysługuje każdemu spadkobiercy z osobna). Co istotne, dziedziczący mogą prześledzić wszystkie wykonane przez zmarłego płatności, a także sprawdzić dane personalne osób, których dotyczyły poszczególne transakcje. Spadkobiercy zyskują tym samym wgląd w prywatne życie zmarłego, który niekoniecznie mógłby sobie tego życzyć.

Dla części prawników oraz bankowców jest to uprawnienie mocno kontrowersyjne, narusza bowiem prawa osób trzecich, a także łamie tajemnicę bankową. Jednak w opinii sądów „w sytuacji śmierci posiadacza rachunku bankowego spadkobiercom przysługują prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Jeżeli zatem właściciel rachunku ma dostęp do historii rachunku bankowego, to po jego śmierci prawo to przechodzi na jego spadkobierców. Bank w tym zakresie nie może zasłaniać się tajemnicą bankową".

Jak jednak w praktyce sprawdzić konta bankowe zmarłego?

Po uzyskaniu odpowiedzi z CIOR, należy udać się do instytucji, w których spadkodawca posiadał rachunki, przedstawić dokumenty potwierdzające prawo do spadku oraz złożyć stosowną dyspozycję. W większości banków wydanie archiwalnego wyciągu z konta wiąże się z opłatą.

Jak zabezpieczyć rodzinę na wypadek naszej śmierci?

Wiele osób odpycha myśli o własnej śmierci i nie zastanawia się, czy w razie ich nagłego odejścia rodzina poradzi sobie w nowej, trudnej sytuacji. Czy nie popadnie w finansowe kłopoty, czy będzie miała środki na utrzymanie, czy będzie w stanie spłacać raty kredytu? Tymczasem o sprawach dotyczących przyszłości, w tym także o dziedziczeniu po naszej śmierci, należy rozmawiać z bliskimi jeszcze za życia. Spisanie testamentu to przejaw naszej odpowiedzialności za najbliższych - podobnie jak poinformowanie rodziny o posiadanych przez nas inwestycjach, polisach oraz kontach w banku. Jeśli chcemy zaoszczędzić naszym krewnym długotrwałego (i często kosztownego) postępowania spadkowego, skorzystajmy też z usługi zwanej „Dyspozycją wkładem na wypadek śmierci”. Umożliwia ona wypłatę z rachunku zmarłego jeszcze zanim zacznie się postępowanie spadkowe i daje bliskim szybki dostęp do pozostawionych oszczędności.