Przewodnik po kartach płatniczych: rodzaje, funkcje i zastosowania

Karty dopasowane do różnego segmentu klientów

Jedną z charakterystycznych cech współczesnej bankowości jest tzw. segmentacja klientów. Bank dzieli klientów na kilka kategorii (segmentów), a następnie do każdej z nich dostosowuje nieco inny model biznesowy i tworzy określoną ofertę produktową, która obejmuje również karty płatnicze. Biorąc pod uwagę to kryterium, wyodrębniamy:

1. Karty dla klientów indywidualnych (classic cards) – są to karty standardowo oferowane posiadaczom kont osobistych. Mogą mieć formę kart niespersonalizowanych lub spersonalizowanych – w tym drugim przypadku imię i nazwisko właściciela karty jest zamieszczane w lewym dolnym rogu plastiku.
2. Karty dla klientów biznesowych (business cards) – są to karty przeznaczone dla posiadaczy firm oraz ich pracowników, którzy dzięki nim dokonują płatności i rozliczeń związanych z wydatkami służbowymi. Najczęściej karty businessowe różnią się od kart dla klientów indywidualnych kolorystyką i oznaczeniami (przykładem może być skrót BV zamieszczany na kartach Visy); ponadto można na nich - obok imienia i nazwiska posiadacza - wpisać również nazwę firmy.

Specyficznym rodzajem kart biznesowych są Co-branded Cards. Banki wydają takie karty wspólnie z dużymi sieciami sprzedażowymi (wówczas na karcie umieszczone jest logo banku oraz danej firmy). Karty tego typu pozwalają na przeprowadzania standardowych operacji bankowych i jednocześnie na skorzystanie ze specjalnych bonusów związanych z zakupami zrealizowanymi w punktach handlowych danej sieci bądź też na zbieranie punktów lojalnościowych.

Ponadto banki różnicują swoją ofertę w zakresie kart płatniczych, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak aktywność klienta, jego wiek i sytuacja finansowa, zakres i częstotliwość korzystania z produktów bankowych. Z tego powodu dzielimy karty na:

1. Standardowe – to obecnie podstawowy typ karty oferowany do rachunków osobistych. Zastąpiły one historyczne karty segmentu niższego (jak Visa Electron czy Maestro, które zostały wycofane z rynku). Obejmują podstawowe funkcjonalności płatnicze oraz pakiety usług dodatkowych, np. programy rabatowe czy moneyback. Są nimi m.in.: Visa Debit (dawniej Visa Classic) oraz Debit MasterCard (dawniej MasterCard Standard). W Polsce niszowo dostępna jest także karta American Express Green Card.
2. Złote lub platynowe – to karty przygotowane dla bardziej wymagających klientów (często segmentu premium lub affluent) i powiązane z rozbudowanym pakietem dodatkowych usług oraz ubezpieczeń. Do takich kart należą m.in.: Visa Gold, MasterCard Gold, Visa Platinum, MasterCard Platinum czy American Express Gold Card.
3. Prestiżowe – to najwyższy segment kart, oferowany najbardziej wyjątkowym i zamożnym klientom. Oferują one rozbudowane pakiety ubezpieczeń podróżnych, nielimitowany dostęp do saloników lotniskowych (np. Priority Pass) oraz przede wszystkim usługi osobistego concierge. Warto tu jednak rozróżnić globalny symbol statusu od najwyższej oferty dostępnej w Polsce.

Na świecie za najbardziej mityczną kartę uchodzi American Express Centurion Card (tzw. "Czarna Karta"). Jest ona dostępna wyłącznie na zaproszenie dla klientów wydających setki tysięcy dolarów rocznie i wykonana z tytanu.

W Polsce najbardziej prestiżowe karty to Visa Infinite oraz MasterCard World Elite. Nie można o nie zawnioskować w standardowy sposób – są oferowane wyłącznie klientom segmentu Bankowości Prywatnej (Private Banking). Aby otrzymać zaproszenie do tego segmentu, banki wymagają obecnie posiadania wolnych aktywów pod zarządzaniem (AUM) na poziomie minimum 1 miliona złotych.

Podział kart płatniczych ze względu na technologię zapisu danych

Karty płatnicze możemy też podzielić ze względu na zastosowane w nich rozwiązania technologiczne, umożliwiające zapis i transmisję danych koniecznych do przeprowadzenia transakcji. Biorąc pod uwagę to kryterium, wyróżniamy:

Karty tłoczone (embosowane) – ich charakterystyczną cechą jest to, że wszelkie dane wrażliwe, czyli imię i nazwisko posiadacza plastiku, numer karty oraz data jej ważności są wytłoczone na karcie. Dane te są odczytywane przy pomocy ręcznego powielacza (zwanego ,,żelazkiem”), a dodatkowo klient potwierdza swoją tożsamość przez umieszczenie własnoręcznego podpisu na paragonie w obecności sprzedawcy. Ze względu na bardzo niski stopień zabezpieczenia transakcji karty te niemal całkowicie wyszły z użycia.

Karty magnetyczne (płaskie) – w tym rodzaju kart głównym nośnikiem informacji jest pasek magnetyczny, na którym zakodowane są dane dotyczące posiadacza karty i jego rachunku, a także numer identyfikacyjny PIN. Pasek jest zbudowany z trzech ścieżek, czyli równoległych pól magnetycznych odczytywanych przez głowicę magnetyczną umieszczoną w bankomacie lub terminalu. Identyfikacja właściciela odbywa się przez wprowadzenie kodu PIN, który jest porównywany z kodem zapisanym na pasku magnetycznym i po stwierdzeniu zgodności transakcja jest autoryzowana. Karty magnetyczne mają dwie istotne wady: po pierwsze, ilość danych, które można zapisać na pasku, jest bardzo ograniczona, po drugie – dane z karty można łatwo skopiować. Te oczywiste wady kart magnetycznych sprawiły, że w latach 70. ubiegłego stulecia rozpoczęto poszukiwanie nowego nośnika danych. Obecnie banki praktycznie wycofały się z wydawania kart wyłącznie magnetycznych. Standardem są karty z chipem (mikroprocesorem), a pasek magnetyczny pełni jedynie rolę pomocniczą, zapewniając kompatybilność wsteczną w terminalach starszego typu.

Karty mikroprocesorowe (smart cards) – nazywane są również kartami inteligentnymi. Posiadają wbudowany układ scalony, zawierający pamięć i procesor, który umożliwia zapisanie większej ilości danych oraz lepsze standardy zabezpieczeń dokonywanych transakcji. Jednym z nich jest tzw. koprocesor kryptograficzny odpowiedzialny za wykonywanie ściśle określonych, złożonych operacji arytmetycznych potrzebnych do realizacji konkretnego zadania (np. uwierzytelnienia płatności).

Dodatkowym zabezpieczeniem tego rodzaju kart jest kod PIN, który służy do identyfikacji użytkownika. Mikroprocesor (chip) posiada kształt kwadratu lub prostokąta umieszczonego po lewej stronie karty, pod logotypem i nazwą banku.

Warto wspomnieć o jeszcze jednym atucie kart mikroprocesorowych – ze względu na to, że posiadają one o wiele większą pamięć, można w nich zainstalować – oprócz systemu operacyjnego – także różne dodatkowe aplikacje. Dzięki temu jedna karta może mieć kilka zastosowań, np. można nią płacić w punktach partnerskich banku i przy okazji zbierać punkty lojalnościowe.

Ciekawostką są również innowacje technologiczne, które, mimo że nie weszły do powszechnego użytku, pokazują kierunek rozwoju kart. Należą do nich historyczne już "karty oprzyrządowane" (jak np. Visa CodeSure), które posiadały własny wyświetlacz i miniaturową klawiaturę do generowania kodów jednorazowych.

Nowszym przykładem są karty biometryczne. Takie rozwiązanie, testowane w Polsce w limitowanych edycjach (m.in. przez Bank Pocztowy), miało wbudowany czytnik linii papilarnych. Pozwalało to na autoryzację płatności – nawet powyżej limitu zbliżeniowego – poprzez przyłożenie kciuka bezpośrednio do sensora na karcie, bez potrzeby wpisywania kodu PIN.

Karty hybrydowe – stanowią połączenie kart magnetycznych i kart mikroprocesorowych, ponieważ nośnikiem umożliwiającym autoryzację jest zarówno pasek magnetyczny, jak i mikroprocesor. Stosując karty hybrydowe, unika się konieczności używania dwóch kart lub wymiany wszystkich starych czytników na nowe.

Karty wirtualne – służą wyłącznie do dokonywania transakcji realizowanych drogą pocztową lub telefoniczną oraz transakcji dokonywanych przez Internet (nie można więc nimi płacić w zwykłym punkcie handlowo-usługowym ani wypłacać gotówki z bankomatu lub w kasie banku). Karty tego rodzaju mają postać cyfrową. Bank udostępnia klientowi jedynie numer karty, datę ważności i kod CVC2/CVV2 w aplikacji bankowej lub serwisie transakcyjnym. Służą głównie do bezpiecznych płatności w internecie. Szczególnie popularne stały się rozwiązania oferowane przez banki typu fintech (np. Revolut), które pozwalają użytkownikom na generowanie wielu kart wirtualnych jednocześnie – zarówno jednorazowych (których numer zmienia się po każdej transakcji), jak i wielorazowych, służących do bezpiecznej obsługi różnych subskrypcji (np. osobna karta dla Netflix, osobna dla Spotify).

Sposób komunikacji kart z czytnikiem

W zależności od tego, w jaki sposób karty płatnicze „porozumiewają” się z urządzeniami, dzielimy je na:

Karty stykowe – ten rodzaj kart jest wyposażony w umieszczone na powierzchni styki, które doprowadzają do karty zasilanie i umożliwiają komunikację z czytnikiem terminala POS lub bankomatu. Aby zawartość pamięci nie została utracona po wyjęciu plastiku z urządzenia i odłączeniu zasilania, karty stykowe są wyposażone w pamięć nieulotną (NVM). „Stykówki” różnią się od siebie ilością miejsca przeznaczonego na składowanie danych oraz poziomem bezpieczeństwa zapisanych informacji.

Karty bezstykowe (zbliżeniowe) – pozwalają na komunikację z czytnikiem bez fizycznego kontaktu. W celu przeprowadzenia transakcji należy umieścić plastik w odległości maksymalnie 5 cm od czytnika na około pól sekundy. Karty zbliżeniowe są wyposażone w specjalny układ elektroniczny. Składa się on z:

• anteny odbierającej fale elektromagnetyczne o wysokiej częstotliwości wysyłane przez czytnik terminala;
• kondensatora, który wysyła do urządzenia POS sygnał zwrotny zawierający dane niezbędne do wykonania płatności (numer karty, datę jej ważności oraz kod dynamiczny służący do autoryzacji transakcji).

Kondensator i antena są wbudowane w kartę i niewidoczne dla użytkownika.

Karta bezstykowa aktywuje się na sygnał wysyłany z czytnika jedynie w momencie dokonywania płatności. Po dokonaniu transakcji od razu ulega dezaktywacji, co eliminuje możliwość jej przypadkowego użycia czy zapłacenia za cudze zakupy.

Ten rodzaj kart posiada szereg zabezpieczeń chroniących przed podsłuchem transmisji danych, dlatego też jest stosunkowo bezpiecznym instrumentem płatniczym. Dodatkowym zabezpieczeniem kart zbliżeniowych jest limit wartości jednorazowej płatności (standardowo 100 zł) oraz ograniczenie liczby transakcji przeprowadzanych w ciągu jednego dnia.

Kartami zbliżeniowymi mogą być zarówno karty chipowe, jak i karty hybrydowe (z chipem i paskiem magnetycznym). Warto jednak wspomnieć, że obecnie banki i organizacje płatnicze oferują także inne formy płatności zbliżeniowych, które powiązano z naszymi kartami. Najpopularniejsze są portfele cyfrowe w smartfonach (jak Google Pay czy Apple Pay) oraz płatności zegarkami (np. Garmin Pay, Swatch Pay!). W Polsce rośnie też popularność Blika zbliżeniowego, który działa na tej samej zasadzie.

Zasięg geograficzny

Kolejnym kryterium podziału kart płatniczych jest zasięg terytorialny ich funkcjonowania. Warto bowiem wiedzieć, że niektóre karty mogą być używane w mocno ograniczonym zakresie. W obrębie tej kategorii rozróżniamy:

Karty lokalne (label cards) – są to karty, które obejmują swoim zasięgiem np. miasto, stan lub region bądź są ograniczone do sieci jednego banku. Obecnie ten typ kart jest prawie niespotykany.

Karty krajowe (domestic cards) – te instrumenty płatnicze są ważne tylko w kraju, w którym siedzibę ma jej bank-wydawca. Takie karty posiadają na awersie dodatkowe oznaczenie, np. "valid only in Poland/ważna tylko w Polsce". Karty lokalnej nie można używać za granicą, ponieważ przy próbie płatności zostanie ona automatycznie zablokowana. Współcześnie banki w Polsce nie wydają już kart z takim ograniczeniem do użytku krajowego. Zdecydowana większość oferowanych kart debetowych i kredytowych to standardowo karty międzynarodowe.

Karty międzynarodowe (international cards) – to karty ważne na całym świecie, bez względu na to, gdzie zostały wydane. W odróżnieniu od kart krajowych nie posiadają swojego odrębnego oznakowania. Najbardziej znanymi systemami o zasięgu międzynarodowym są: VISA, MasterCard, Amex (American Express), JCB (Japan Credit Bureau) oraz China UnionPay. 

Warto tu zaznaczyć, że choć China UnionPay jest (pod względem liczby wydanych kart) największą organizacją płatniczą na świecie, sam chiński rynek krajowy jest obecnie zdominowany nie przez płatności plastikiem, ale przez powiązane z kontami bankowymi aplikacje mobilne (Alipay i WeChat Pay).

Karty wielowalutowe – to karty, które zdobyła ogromną popularność w ostatnich latach. Nie jest to oddzielny typ karty w rozumieniu technicznym (najczęściej to karta debetowa), ale wyróżnia się kluczową funkcjonalnością: możliwością płacenia w różnych walutach bez ponoszenia wysokich kosztów przewalutowania. Karta taka jest połączona z kilkoma lub kilkunastoma rachunkami walutowymi (np. w EUR, USD, GBP, CHF) lub posiada mechanizm "inteligentnego" przewalutowania (jak w przypadku firm typu fintech, np. Revolut czy Wise). Podczas płatności za granicą system automatycznie rozpoznaje walutę transakcji i pobiera środki z odpowiedniego rachunku walutowego, o ile są na nim dostępne. Pozwala to uniknąć niekorzystnego spreadu walutowego i dodatkowych prowizji banku.

Liczba stron zaangażowanych w obrót kartowy

W przypadku transakcji gotówkowej płatność jest realizowana bez pośredników – płatnik przekazuje gotówkę bezpośrednio beneficjentowi (np. sprzedawcy). Warto jednak mieć świadomość, że w obrocie bezgotówkowym w transakcjach może brać udział kilka podmiotów. Ze względu na liczbę uczestników zaangażowanych bezpośrednio w obsługę płatności wyodrębniamy:

Karty dwustronne – płatności dokonywane tymi kartami są akceptowane jedynie przez ich wydawcę. Najczęściej jest nim duża sieć sprzedażowa (np. hipermarket, biuro podróży, linie lotnicze). Emitent karty zajmuje się także przetwarzaniem i rozliczaniem transakcji. Przykładem kart dwustronnych są karty lojalnościowe.

Karty trójstronne – są to karty, które funkcjonują na podstawie umowy między trzema podmiotami:

• użytkownikami karty – czyli zwykłymi konsumentami, którzy używają kart do płatności za towary lub usługi w określonych punktach handlowo-usługowych;
• wystawcami karty (emitentami) – są nimi banki wydające klientom karty płatnicze na podstawie zawartej wcześniej umowy i pełniące jednocześnie rolę agenta rozliczeniowego;
• akceptantami – czyli sprzedawcami przyjmującymi zapłatę za towary lub usługi przy użyciu kart płatniczych.

Karty czterostronne – stanowią obecnie najbardziej powszechną formę kart płatniczych. Funkcjonują przy współudziale czterech podmiotów: użytkownika karty, wydawcy (banku), akceptanta (sprzedawcy) oraz organizacja kartowej, która wyemitowała kartę (jej logo widnieje wówczas na plastiku). Model czterostronny odróżnia się od pozostałych modeli rozdzieleniem funkcji wydawcy kart i agenta rozliczeniowego (czyli podmiotu odpowiedzialnego za zaksięgowanie i rozliczenie transakcji), a także występowaniem opłaty interchange.

Podsumowanie

Wybór karty płatniczej powinien być równie świadomą decyzją, co wybór konta osobistego. Tymczasem najczęściej wybieramy kartę w sposób mechaniczny i nieprzemyślany, biernie poddając się namowom przedstawicieli banków i zwracając uwagę wyłącznie na opłaty związane z jej użytkowaniem. W efekcie karta nie zawsze odpowiada naszym potrzebom, bywa też, że nie potrafimy wykorzystać wszystkich jej możliwości.

Dlatego warto zapoznać się z różnymi rodzajami kart płatniczych i przeanalizować związane z nimi korzyści. Pamiętajmy! Karta bankowa może nam znacząco ułatwić życie - jednak tylko wtedy, gdy będziemy jej używać w rozsądny i skalkulowany wcześniej sposób.