Planowanie wydatków i oszczędności to prawdopodobnie najważniejsza, a zarazem i najtrudniejsza część prowadzenia własnych i rodzinnych finansów. Doradzimy Ci, jak zacząć, czym się kierować oraz wskażemy różne podejścia do tworzenia domowego budżetu.
Cechy skutecznego budżetu domowego
W artykule o domowym budżecie wskazaliśmy, jakimi zasadami powinniśmy się kierować, tworząc kategorie wydatków. Są to: prostota, uczciwość oraz indywidualność. Podobnymi cechami można również opisać sam budżet:
- Prosty – im mniej komplikowania (przynajmniej na początku), tym lepiej. Jeśli tworzysz swój pierwszy budżet, postaraj się, by był prosty, czytelny i zrozumiały.
- Indywidualny – nie ma jednej uniwersalnej klasyfikacji wydatków i podobnie jest z budżetem. W dostępnych źródłach znajdziesz różne podejścia do tworzenia planu wydatków i to od Ciebie zależy, jaki będzie twój ostateczny, optymalny budżet.
- Realny – dzięki obserwacji i kontroli wydatków powinieneś już wiedzieć, ile orientacyjnie przeznaczasz pieniędzy na określone cele. Podczas tworzenia budżetu kieruj się tymi informacjami, aby planowane przez Ciebie wydatki były realne do zrealizowania.
Nie warto sztucznie zaniżać kwot np. na rozrywkę czy jedzenie poza domem, kiedy wiemy, że w danym miesiącu może nam się zdarzyć taki wydatek – dochody i wydatki/oszczędności teoretycznie będą się równoważyć, jednak wykonanie planu może już odbiegać od oczekiwań. Staraj się tego unikać.
Warto również tworzyć budżet wspólnie z innymi domownikami – dzięki temu będziemy mieli pełniejszy obraz dochodów i wydatków naszej rodziny i łatwiej będzie go zbilansować.
Jak rozpocząć planowanie budżetu domowego?
Samo spisywanie paragonów nie wystarczy do dobrego zarządzania domowym budżetem. Problem zaczyna się w momencie, kiedy należy ustalić, na co przeznaczyć uzyskane dochody. Najlepiej nie odkładać tego na później i od razu zrobić przegląd naszych zarobków i wydatków.
Oblicz wszystkie źródła dochodów
Dochody to nasz punkt wyjścia: budżet powinien być zbilansowany, czyli łączne wydatki i środki przeznaczone na oszczędności/inwestycje muszą się równać uzyskanym dochodom. Tworząc plan wydatków, na początku określ swoje stałe miesięczne dochody, np. pensję, rentę, emeryturę i wszystkie inne środki, które otrzymujesz regularnie – taką kwotę masz co miesiąc do dyspozycji.
Spisz i skategoryzuj swoje wydatki miesięczne
Kiedy już określimy, jakimi środkami co miesiąc dysponujemy, czas przejść do mniej przyjemnej części, jaką jest notowanie wydatków. W tym celu zastanów się nad kategoriami, do których będziesz je przyporządkowywać. Powinny one odzwierciedlać Twoje nawyki zakupowe i styl życia, dlatego jeśli w wydatkach często pojawiają się np. posiłki na mieście czy wyjścia do kina, dobrze, aby miały one swoją osobna kategorię (lub podkategorię). Przykładowy podział może wyglądać następująco:
- żywność i napoje (tu np. zakupy spożywcze, alkohol, napoje, jedzenie na mieście),
- opłaty i rachunki (raty kredytów, opłaty za czynsz, energię, wodę, telefon, podatki),
- gospodarstwo domowe (środki czystości, akcesoria kuchenne, drobne wyposażenie wnętrz),
- transport i komunikacja (np. paliwo, komunikacja miejska, akcesoria samochodowe, ubezpieczenie OC/AC),
- zdrowie i uroda (np. leki, wizyty u lekarza, kosmetyki, fryzjer),
- hobby i rozrywka (np. kino, teatr, wyjścia ze znajomymi),
- urlop i wyjazdy (np. rezerwa na wakacje, wyjazdy weekendowe),
- wydatki osobiste (ubrania i obuwie, prezenty dla bliskich),
- inne wydatki.
Określ horyzont czasowy swojego budżetu
Każdy budżet powinien mieć wyznaczony okres, przez który będzie obowiązywał. Nasze dochody zwykle są stałe, za to wydatki, szczególnie te nieregularne, potrafią się zmieniać. Zwykle budżet tworzymy w cyklach miesięcznych, co ułatwia jego późniejszą analizę i kontrolę.
Wybierz narzędzie do zarządzania budżetem domowym
Na tym etapie warto zastanowić się, w jaki sposób prowadzić budżet. Możesz to robić zarówno metodami tradycyjnymi (notatnik, arkusz kalkulacyjny, metoda kopert), jak i tymi bardziej nowoczesnymi, korzystając z aplikacji do zarządzania finansami. Pierwsza grupa pozwoli Ci na maksymalne dopasowanie budżetu do własnych potrzeb i jest bezpłatna, z kolei druga oferuje różne narzędzia do analizy wydatków, ale nierzadko za dodatkową opłatą. Pamiętaj jednak, że nie ma tu jednej idealnej metody i to od Ciebie zależy, jakie podejście wybierzesz.
Zaplanuj oszczędności
W racjonalnym budżecie nie powinno zabraknąć miejsca na oszczędności. Każdy powinien posiadać tzw. poduszkę finansową, która zapewni mu spokojną przyszłość i środki na realizację marzeń, dlatego warto oszczędzać nawet niewielkie kwoty i to jak najwcześniej.
Jeśli do tej pory nie odkładałeś pieniędzy na konto czy lokatę, możesz wypróbować tzw. automatyczne oszczędzanie. Polega ono na zaokrąglaniu końcówek np. od transakcji kartą i gromadzeniu ich na koncie oszczędnościowym. Otrzymane tym sposobem kwoty będą raczej niewielkie, jednak mogą stać się dobrym początkiem do odkładania większych sum.
Planowanie wydatków - kluczem do sukcesu
Po ustaleniu cech Twojego budżetu i sposobu, w jaki będziesz go prowadził, warto przyjrzeć się także strukturze wydatków. Można je podzielić na cztery grupy:
- stałe,
- zmienne,
- długoterminowe,
- nieregularne.
Wydatki stałe
Wydatki stałe (sztywne) to takie, które musisz ponosić co miesiąc. Można tu zaliczyć zarówno raty kredytów, czynsz, opłaty za media, ale i koszty dojazdów do pracy czy szkoły oraz podstawowe produkty żywnościowe. Te wydatki są konieczne do codziennego funkcjonowania i zwykle trudno je ograniczyć / zoptymalizować, nie narażając się na różnego rodzaju konsekwencje.
Wydatki zmienne
Wydatki zmienne to takie, których wysokość co miesiąc jest różna – w tej kategorii możesz umieścić np. posiłki i kawę na mieście, utrzymanie domu, rozrywkę itp. Im więcej tego typu wydatków, tym bardziej budżet jest elastyczny i w razie pogorszenia naszej sytuacji finansowej łatwiej ograniczyć np. koszty wyjścia do restauracji czy teatru niż np. czynszu za mieszkanie.
Wydatki nieregularne
Pewien problem w budżecie stanowią tzw. wydatki nieregularne – opłaty ponoszone raz w roku (np. OC samochodu, ubezpieczenie domu, podatek od nieruchomości), prezenty świąteczne czy okolicznościowe dla bliskich, itp. W takich sytuacjach zwykle wydajemy jednorazowo większe kwoty, które podnoszą nasze wydatki w niektórych kategoriach. Jak przygotować się na takie koszty bez cięcia bieżących wydatków?
Najlepszym sposobem jest stworzenie odrębnej puli oszczędności (np. oddzielne konto oszczędnościowe) na takie sytuacje i odkładanie tam co miesiąc wyznaczonej kwoty – dobrze jest tu zsumować orientacyjne koszty nieregularne np. ubezpieczenia, prezentów czy urlopu i podzielić przez 10 (wprawdzie rok ma 12 miesięcy, jednak stosując ten sposób, zaoszczędzisz więcej i w razie potrzeby pokryjesz też jednorazowe niespodziewane wydatki). Kiedy w danym miesiącu przypadnie Ci tego typu wydatek, pokryjesz go ze specjalnie na to przeznaczonych środków, a Twój budżet pozostanie bez zmian.
Wydatki długoterminowe
Raz na jakiś czas, powiedzmy co kilka lat, praktycznie każdemu zdarza się wydać dużą sumę pieniędzy. Mogą to być długie wakacje w ciepłych krajach, wymiana samochodu na nowszy model, sprzęt RTV/AGD itp. Jednorazowe pokrycie takiego wydatku nawet w najlepiej sporządzonym budżecie jest praktycznie niemożliwe bez dodatkowych środków, dlatego jeśli planujesz taki koszt, uwzględnij go w comiesięcznych oszczędnościach lub zrezygnuj z niektórych zmiennych wydatków np. na rozrywkę.
Tworzenie funduszu awaryjnego
W każdym budżecie w którymś momencie pojawiają się niespodziewane wydatki. Może się zdarzyć tak, że zaplanowałeś wszystko, jak mogłeś najlepiej, ale np. przytrafiła Ci się awaria jakiegoś sprzętu, ktoś w rodzinie zachorował – jak ująć takie nieprzewidziane wydatki?
Na takie sytuacje powinieneś mieć tzw. fundusz awaryjny, czyli dodatkowe oszczędności. Planując comiesięczne wydatki, warto przeznaczyć część środków (o ile to możliwe) właśnie na “czarną godzinę”, aby móc z nich skorzystać w razie nagłej potrzeby. Jeśli na koniec miesiąca na koncie posiadasz nadwyżkę pieniędzy, także możesz je wpłacić na ten cel.
Monitorowanie i analiza budżetu
Samo sporządzenie budżetu nie wystarczy do rozsądnego zarządzania domowymi finansami. Po przypisaniu swoich dochodów do poszczególnych kategorii powinieneś także systematycznie notować wydatki, kontrolując ich wysokość oraz to, czy nie ma ryzyka przekroczenia ustalonych limitów. Budżet możesz także analizować w wybranych odstępach czasu, sprawdzając jego strukturę i oceniając, czy odpowiada Twoim potrzebom.
Co w sytuacji, kiedy w jakiejś kategorii posiadasz nadwyżkę, podczas gdy w innej zaczyna brakować pieniędzy? Może się okazać, że błędnie oszacowałeś swoje wydatki i teraz trzeba będzie je dopasować do bieżącej sytuacji, ograniczając te niepotrzebne. Przykładowo: przyjąłeś, że wydasz na żywność 1000 zł miesięcznie, a na wyjścia do restauracji 300 zł. Zbliża się koniec miesiąca, a Ty zapłaciłeś już za jedzenie 900 zł, podczas gdy pula na posiłki na mieście wciąż wynosi ok. 200 zł. W tej sytuacji możesz zrezygnować z wizyt w restauracji na rzecz zakupów spożywczych i budżet wciąż będzie nienaruszony.
Różne podejścia do planowania wydatków
Poniżej przedstawiamy najciekawsze, naszym zdaniem, podejścia do tworzenia domowego budżetu.
Zasada 50 30 20
“50 30 20” to popularna zasada planowania budżetu, w której dzielimy nasz łączny miesięczny dochód na 50, 30 i 20% i przeznaczamy na:
- najważniejsze i niezbędne wydatki - 50% - czyli to, co konieczne do codziennego funkcjonowania, np. rachunki, raty kredytów, żywność, utrzymanie domu itp.,
- przyjemności i zachcianki - 30% - mogą to być przykładowo wyjścia do restauracji, kina, ale także subskrypcje serwisów streamingowych,
- oszczędności i inwestycje - 20% - np. wpłaty na IKE, konta oszczędnościowe, skarbonki itd.
Zasada “50 30 20” zakłada, że w budżecie jest miejsce zarówno na te sztywne koszty, z których trudno zrezygnować, jak i na rozrywkę, ale także na oszczędzanie, które jest ważne w kontekście przyszłych wydatków.
Metoda "pay yourself first"
To podejście kładzie nacisk na oszczędzanie. “Pay yourself first” oznacza, że zanim dokonamy jakiegokolwiek wydatku, najpierw “płacimy sobie samemu”, czyli lokujemy środki na produktach oszczędnościowych bądź je inwestujemy.
Metodę warto docenić, jeśli do tej pory nie zgromadziliśmy żadnych nadwyżek finansowych i mamy trudności z wygospodarowaniem dodatkowych pieniędzy. Można wtedy oszczędzać nawet drobne kwoty, a potem stopniowo je zwiększać, jeśli zauważymy, że w budżecie jest na to miejsce. Pułapką “pay yourself first” jest natomiast ryzyko, że przy zbyt wysokich sumach przeznaczanych co miesiąc na oszczędności może nam zabraknąć środków na uregulowanie stałych wydatków czy nawet na rozrywkę. Z tego powodu metodę należy stosować ostrożnie, dopasowując ją do poziomu naszych dochodów.
Metoda "śledzenia każdej złotówki"
W tym przypadku trudno mówić o samym tworzeniu budżetu, ponieważ “śledzenie każdej złotówki” to bardziej sposób na kontrolę wydatków. Polega on na notowaniu każdej wydanej kwoty, niezależnie od tego, czy płaciliśmy gotówką, kartą, przelewem czy telefonem.
Zaletą tego podejścia jest ścisła kontrola wydatków, dzięki czemu dokładnie wiemy, gdzie “rozchodzą” się nasze pieniądze. Wadą z kolei jest trudność w śledzeniu płatności gotówkowych, na które często nie zwracamy uwagi, np. drobne kieszonkowe dla dziecka, zapłata w sklepikach osiedlowych itp.
Metoda Moneteo.com
Naszym zdaniem kluczowe w budżecie są odpowiednio ułożone kategorie wydatków. Poniżej znajdziesz przykładową listę, ułożoną według ważności. W takiej kolejności powinieneś przypisywać do kategorii odpowiednie – maksymalne do rozdysponowania – kwoty. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, abyś ustalił własną strukturę budżetu.
- Stałe zobowiązania i opłaty – koszty, które ponosisz co miesiąc: czynsz, opłaty media, raty kredytów i pożyczek, ale również wydatki na paliwo/bilety, szkołę/przedszkole, leki, itd. Ich uregulowanie w pierwszej kolejności jest istotne do zapewnienia Twojego finansowego bezpieczeństwa (np. jeśli nie zapłacisz raty kredytu, opłaty za prąd czy czynszu, możesz wpaść w kłopoty finansowe i prawne).
- Żywność – koszty żywności ujmujemy tu szeroko, zarówno jako wydatki na artykuły spożywcze, jak i na posiłki na mieście / w pracy (choć to już zależy od Ciebie). Kwoty przeznaczane na tę kategorię są elastyczne i co miesiąc mogą się różnić, dlatego w razie problemów dość łatwo można je ograniczyć (pisaliśmy o tym w artykule o oszczędzaniu na zakupach).
- Oszczędności – w każdym budżecie powinno się znaleźć miejsce na stałe oszczędności. Dzięki nim budujesz poduszkę bezpieczeństwa, planujesz większe wydatki, oszczędzasz na emeryturę. Nie musisz od razu odkładać dużych kwot (może to być stała kwota czy procent miesięcznych dochodów), jednak warto robić to systematycznie.
- Inne istotne wydatki – do tej obszernej kategorii można zaliczyć np. koszty środków czystości, ochrony zdrowia, pielęgnacji dzieci, utrzymania domu itp. To wydatki zmienne, jednak wciąż istotne dla funkcjonowania gospodarstwa domowego.
- Wydatki osobiste/zachcianki – w tej kategorii mieszczą się nasze indywidualne wydatki, np. na ubrania, kosmetyki, ulubioną kawę na mieście itp. Każdy z nas ma swoje potrzeby, jednak lepiej, by zaspokajać je po zaplanowaniu tych najważniejszych.
- Rozrywka – w budżecie dobrze jest również przeznaczyć pewną kwotę na rozrywkę. Jeśli naszą pasją jest kino, książki, muzyka, czy też chcemy wyjść gdzieś ze znajomymi – warto mieć w budżecie rezerwę na takie ewentualności.
Raz przypisane priorytety mogą ulec zmianie w zależności od Twojej sytuacji – jeśli nie posiadasz jeszcze oszczędności, swego rodzaju „poduszki finansowej”, warto przez pewien czas nieco więcej przeznaczyć na ten cel, o ile jest to wykonalne. Jeśli z kolei do tej pory systematycznie oszczędzałeś i posiadamy już fundusz bezpieczeństwa, w razie potrzeby możemy przeznaczyć mniej na tę kategorię i wydać pieniądze np. na ulubioną książkę czy spotkanie z przyjaciółmi.
Stwórz swój domowy budżet!
Tworzenie budżetu nie jest sprawą prostą, na szczęście istnieją różne podejścia do tego zagadnienia. Jeśli dotąd nie notowałeś wydatków, warto zacząć od tego etapu, aby wiedzieć, ile przeznaczasz pieniędzy na konkretne cele, a potem przystąpić do planowania wydatków na następny miesiąc.
Twój budżet nie musi od razu być bardzo rozbudowany i skomplikowany, ważne by był rzetelny i przygotowany przez Ciebie. Przedstawione wyżej podejścia z pewnością nie są idealne, jednak każde z nich możesz dopasować do własnych potrzeb i sytuacji finansowej.
O tym pamiętaj:
- nie ma jednej, idealnej metody na tworzenie budżetu,
- plan wydatków powinien być indywidualny i rzetelny,
- tworzenie budżetu zacznij od ustalenia dochodów i notowania wydatków,
- oszczędności to istotna kategoria w każdym planie wydatków.
Komentarze
(0)