Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) i Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), podobnie jak Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) i Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) są elementem systemu emerytalnego, służą długoterminowemu odkładaniu pieniędzy na przyszłą emeryturę. Korzystając z tych rozwiązań, zgromadzisz środki, które będą uzupełnieniem świadczeń z ZUS, pozwolą Ci na godne życie po zakończeniu aktywności zawodowej. Zachętą do systematycznego oszczędzania są ulgi podatkowe: w podatku dochodowym od osób fizycznych (w przypadku IKZE) oraz brak podatku Belki pod warunkiem dokonywania wpłat przez min. 5 lat (przy oszczędzaniu na IKE).
Twoim głównym celem zdecydowanie powinno być dokonywanie wpłat i przyjmowanie wypłat transferowych (np. po osobie zmarłej, z innego własnego programu emerytalnego), a nie sięganie po pieniądze odłożone na emeryturę w razie kłopotów finansowych. Swoje oszczędności emerytalne powinieneś traktować jako nienaruszalne. Podobnie myślał ustawodawca, wprowadzając bariery w sięganiu po te pieniądze.
Czy możliwa jest wypłata z IKE, IKZE, PPE, PPK przed terminem?
Tak, przewidziano taką możliwość, choć w ustawach powołujących do życia IKE i IKZE, a także PPE oraz PPK zawarto zapisy zniechęcające do korzystania ze środków na nich zgromadzonych przed osiągnięciem wieku emerytalnego; najbardziej dotkliwa jest utrata ulg podatkowych.
Zwrot środków a wypłata - jak jest różnica
Ustawodawca zostawił jednak pewne furtki pozwalające na wcześniejsze skorzystanie z oszczędności emerytalnych. Taka operacja, dla odróżnienia od wypłat dokonywanych w wieku emerytalnym, nosi nazwę zwrot środków.
Zwrot pieniędzy - wycofanie środków przed osiągnięciem uprawnień emerytalnych.
W większości przypadków nikt nie będzie Cię pytał, dlaczego prosisz o zwrot pieniędzy, to Twoja osobista decyzja. Podejmując ją, powinieneś mieć pełną świadomość jej konsekwencji, wiedzieć, że wiąże się m.in. ze sprzedażą wszystkich lub części papierów wartościowych zgromadzonych na Twoim koncie emerytalnym. Możliwe, że sprzedasz akcje lub fundusze inwestycyjne w niekorzystnym momencie, może nawet ze stratą.
Przyjrzyjmy się możliwościom dostępu do oszczędności emerytalnych przed zakończeniem aktywności zawodowej.
Likwidacja IKE i zwrot środków przed czasem – koszty i ograniczenia
Najważniejsze z ograniczeń dotyczy wieku, w którym oszczędności są wycofywane, inne wynikają ze specyfiki tego produktu.
Opodatkowanie zwrotu
Decydując się na zwrot pieniędzy wpłaconych na Indywidualne Konto Emerytalne przed ukończeniem 60 r.ż. (55, jeśli masz uprawnienia do wcześniejszej emerytury), musisz zapłacić podatek od zysków kapitałowych, tzw. podatek Belki. Będzie on pobrany przez instytucję finansową prowadzącą Twoje IKE i przekazany fiskusowi także wtedy, gdy wpłat dokonałeś maksymalnie w 4 latach lub do ponad połowy wartości wpłat doszło w ostatnich 5 latach przed złożeniem wniosku o zwrot pieniędzy.
Skoro mamy do czynienia z podatkiem od zysków kapitałowych, to opodatkowaniu podlega różnica między bieżącą wartością środków na rachunku w dniu ich zwrotu a sumą wpłat na niego. Wszelkich formalności dopełnia płatnik (firma prowadząca IKE), podatnik (czyli Ty) nie musi wypełniać żadnych formularzy, by rozliczyć się z urzędem skarbowym.
Zwrot częściowy lub całościowy
Kolejne ograniczenie dotyczy wypłacanej kwoty. Przedterminowa częściowa wypłata może dotyczyć tylko środków wpłaconych na IKE przez Ciebie, nie skorzystasz z pieniędzy przetransferowanych z Pracowniczego Programu Emerytalnego (PPE) lub z IKE osoby, której jesteś spadkobiercą.
Po te środki możesz sięgnąć przed osiągnięciem wieku emerytalnego jedynie wtedy, gdy zdecydujesz się na wypłatę wszystkich pieniędzy z IKE. Jednak nawet po złożeniu takiej dyspozycji i tak nie otrzymasz pełnej kwoty pochodzącej z PPE. Podmiot prowadzący IKE jest bowiem zobowiązany przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do programu emerytalnego. Pieniądze będą zapisane na Twoim indywidualnym koncie w ZUS lub, jeśli dotyczą Cię stare zasady przyznawania świadczeń emerytalnych, zostaną uwzględnione w podstawie wymiaru emerytury.
Zasada ta nie ma zastosowania, jeśli wszystkie środki z IKE są transferowane do PPE. W takiej sytuacji nie są pobierane podatki ani składki do ZUS. Dodajmy, że gdyby do rozwiązania umowy IKE doszło na wniosek instytucji finansowej, to ma ona obowiązek poinformować klienta nie tylko o wspomnianych wyżej zasadach zwrotu środków, ale i o możliwości dokonania wypłaty transferowej.
Likwidacja IKZE – możliwości i skutki
Wypłata z Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego możliwa jest po ukończeniu 65 r.ż. i spełnieniu dodatkowego warunku – dokonania wpłat przynajmniej w 5 latach. W takiej sytuacji, wycofując środki, zapłacisz jedynie 10% zryczałtowanego podatku dochodowego.
Wypłata z IKZE przed 65. rokiem życia
Decydując się na zwrot środków zgromadzonych na IKZE bez spełnienia powyższych warunków (zerwanie IKZE), otrzymasz wszystkie środki będące na IKZE (nie jest możliwe wycofanie tylko części oszczędności), ale będziesz musiał samodzielnie odprowadzić należny podatek. Powinieneś to zrobić w rocznym zeznaniu podatkowym PIT za rok, w którym skorzystałeś z pieniędzy, wpisując otrzymaną kwotę w rubryce przychody z innych źródeł. Tym samym zwiększy się podstawa opodatkowania i za dany rok zapłacisz wyższą daninę dla fiskusa. Możliwe, że będzie się to wiązało z przekroczeniem progu podatkowego i koniecznością zapłacenia podatku według wyższej stawki.
PPE - wypłata środków przed emeryturą
Wcześniejsze wycofanie oszczędności możliwe jest także z Pracowniczego Programu Emerytalnego (PPE), ale tylko wtedy, gdy dochodzi do jego likwidacji lub nie pracujesz już u pracodawcy prowadzącego program
Wycofując środki z PPE także nie dostaniesz do ręki wszystkich zgromadzonych pieniędzy, część z nich zabierze fiskus lub trafią one do ZUS. Nie dojdzie do tego, jeśli przetransferujesz środki na inne Indywidualne Konto Emerytalne lub do PPE prowadzonego przez innego pracodawcę.
Jeśli złożysz dyspozycję zwrotu środków już po przetransferowaniu ich na IKE, też będzie się to wiązało z potrąceniami - wypracowany zysk zostanie pomniejszony o podatek od zysków kapitałowych, a 30% podstawowych składek trafi na Twoje indywidualne konto emerytalne w ZUS.
Wcześniejsza wypłata z PPK
Wypłatę z PPK można realizować wielokrotnie i nie wiąże się to z żadnymi kosztami. Każda operacja tego typu oznacza jednak utratę bonusów otrzymanych od państwa (zarówno tego powitalnego, jak i dopłat rocznych) oraz przekazanie na Twoje indywidualne konto emerytalne w ZUS 30% środków wpłaconych przez pracodawcę. Jeśli Twoje pieniądze wypracowały zysk, to zostanie też potrącony podatek Belki (od kwoty zysku, nie od całości środków).
W ustawie o PPK wskazano dwie sytuacje szczególne pozwalające na skorzystanie z oszczędności bez ponoszenia kosztów.
Pierwsza, to ciężka choroba pracownika, współmałżonka lub jego dziecka wymieniona w ustawie o PPK, całkowita niezdolność do pracy bądź umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności. W tego typu przypadkach można pobrać do 25% zgromadzonych środków, bez konieczności ich zwracania. Do wniosku trzeba dołączyć zaświadczenie potwierdzające diagnozę lekarską albo orzeczenie o niezdolności do pracy lub stopniu niepełnosprawności. Pod warunkiem, że okoliczności dotyczą różnych zdarzeń, możliwe jest kilkukrotne skorzystanie z tej możliwości.
Druga sytuacja szczególna – przeznaczenie oszczędności na wkład własny do kredytu hipotecznego na mieszkanie lub dom. Korzystając z tej opcji, możliwe jest wypłacenie nawet wszystkich środków, przy czym trzeba je zacząć oddawać najpóźniej po 5 latach od ich otrzymania i zwrócić w ciągu maksymalnie 15 lat. Z tej możliwości mogą skorzystać tylko osoby, które w dniu składania wniosku o zwrot środków nie ukończyły 45 r.ż.
Jak wystąpić o zwrot z IKE, IKZE, PPE lub PPK?
Po omówieniu możliwości otrzymania zwrotu oszczędności emerytalnych, przejdźmy do kwestii związanych ze złożeniem wniosku o ich otrzymanie.
Zwrot z IKE i IKZE
Chcąc wycofać środki zgromadzone na IKE lub IKZE trzeba wystąpić ze stosownym wnioskiem do podmiotu prowadzącego dany produkt.
Wniosek o zwrot pieniędzy można złożyć w formie:
- papierowej (przekazując go w placówce lub wysyłając na adres podmiotu prowadzącego produkt emerytalny) lub
- elektronicznej (jeśli taka możliwość jest udostępniona).
Wybór drugiej opcji wymaga zalogowania się do systemu transakcyjnego, odszukania w szczegółach produktu lub w zakładce Moje sprawy / Wnioski / Dyspozycje itp. odpowiedniego formularza. Samo złożenie takiej dyspozycji nie wiąże się z opłatami, o ile od założenia rachunku minęło 12 miesięcy. Gdy czas oszczędzania / inwestycji jest krótszy, podmiot prowadzący dany produkt emerytalny ma prawo naliczyć prowizję. Niezależnie od okresu odkładania pieniędzy przy dłuższych okresach może się pojawić opłata z tytułu przeniesienia papierów wartościowych, instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi i środków pieniężnych.
Jeśli potrzebujesz określoną kwotę, np. 10 000 zł, to, zlecając częściowy zwrot z IKE, powinieneś zawnioskować o nieco wyższą sumę, by kwota przesłana na Twoje konto po potrąceniu podatku Belki odpowiadała Twoim potrzebom.
Zwrot z PPK lub PPE
W przypadku PPK wniosek o zwrot środków można złożyć samodzielnie za pośrednictwem serwisu mojeppk.pl lub udostępnionego bezpośrednio przez instytucję, z którą pracodawca zawarł umowę o prowadzenie planu emerytalnego. Warunkiem realizacji dyspozycji jest wskazanie rachunku bankowego, na który mają trafić środki.
Czym innym jest rezygnacja z uczestnictwa w PPK, co będzie się wiązało z zaprzestaniem pobierania składek. Taką dyspozycję można złożyć tylko u swojego pracodawcy.
Wniosek określający co ma się stać z pieniędzmi z PPE może być złożony elektronicznie (jeśli podmiot prowadzący PPE daje taką możliwość) lub w wersji papierowej (u pracodawcy). Trzeba przy tym wiedzieć, że realizacja dyspozycji nastąpi dopiero po jej akceptacji przez pracodawcę, co wynika z zapisów ustawy o PPE.
Jeśli PPE ulega likwidacji a pieniądze mają być przekazana na ROR, wystarczy podanie numeru konta. Decydując się na wypłatę transferową, należy przedstawić dokument potwierdzający posiadanie produktu danego rodzaju. Potwierdzenie przystąpienia do PPE uzyskasz u nowego pracodawcy a dokument dotyczący IKE wystawi Ci instytucja finansowa prowadząca konto.
Ile trzeba czekać na zwrot pieniędzy?
W każdym przypadku zwrot pieniędzy powinien nastąpić przed upływem okresu wypowiedzenia, a w przypadku wycofania części środków najpóźniej w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku przez oszczędzającego.
Wypłata z IKE, IKZE, PPE, PPK przed terminem - prośba o zwrot środków oznacza straty
Sięgnięcie po oszczędności emerytalne, a zwłaszcza całkowita likwidacja IKE czy IKZE, powinno być ostatecznością. O znaczeniu tych pieniędzy dla przyszłej emerytury i kwestiach podatkowych już wspomnieliśmy. Powinieneś jeszcze wiedzieć, że przedterminowa wypłata wszystkich środków powoduje likwidację informacji o wpłatach, wymóg dokonania wpłat w minimum pięciu latach będziesz musiał realizować od początku.
Jeśli już musisz skorzystać z tych pieniędzy, to lepszym rozwiązaniem jest wypłacenie części oszczędności, gdyż nie „zeruje” to licznika wpłat. Przypominamy, że jest to możliwe tylko, gdy oszczędzałeś na IKE, ewentualnie w PPK.
Dalsze oszczędzanie nie jest natomiast możliwe po zleceniu wypłaty (nie ma znaczenia czy jednorazowo, czy w ratach) środków zgromadzonych na IKE/IKZE.
Jak widzisz, najlepszym dla Ciebie rozwiązaniem, dającym Ci dodatkowe korzyści, jest sięgnięcie po zgromadzone oszczędności po nabyciu uprawnień emerytalnych. Prosząc o zwrot środków wcześniej, musisz liczyć się z różnego rodzaju ograniczeniami i kosztami. Dlatego w momencie wybuchu domowego kryzysu finansowego znacznie lepiej jest poszukać innych możliwości rozwiązania problemów. Wnioskowanie o zwrot środków z konta emerytalnego trzeba traktować naprawdę jako ostateczność, po którą sięga się, gdy inne opcje zawiodą.
