Tematyka związana z dorabianiem na emeryturze czy rencie interesuje wiele osób. Nawet ci, których jeszcze ona nie dotyczy, mogli się z nią zetknąć przy okazji publikacji prasowych związanych ze zmianą limitów, których przekroczenie powoduje zawieszenie lub ograniczenie świadczenia. Warto wiedzieć, że:
- spełniając kryteria powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), można dorabiać bez żadnych ograniczeń (także w przypadku pobierania renty rodzinnej jako świadczenia korzystniejszego niż emerytura);
Nie ma przeszkód, by otrzymywać wynagrodzenie od dotychczasowego pracodawcy. Najpierw trzeba jednak rozwiązać z nim umowę o pracę, przejść na emeryturę i dopiero wówczas nawiązać ponownie stosunek pracy. - korzystając ze świadczeń „specjalnych” (np. emerytury pomostowej lub wcześniejszej) oraz renty, trzeba zwracać uwagę na wysokość zarobków, gdyż przekroczenie progów wskazanych w ustawach oznacza ograniczenie lub zawieszenie świadczenia.
Każdy emeryt lub rencista traktowany jest na równi z innymi osobami. Może osiągać zarobki w oparciu o umowę o pracę (także nakładczą), dzieło lub zlecenie, prowadzić działalność gospodarczą (również współpracować przy jej wykonywaniu) czy otrzymywać uposażenie z tytułu służby. Dopuszczalna jest praca w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach kółek rolniczych.
Limity dorabiania do emerytury i renty w 2024 roku - najważniejsze informacje
Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego można kontynuować aktywność zawodową i osiągać dochody, które nie podlegają żadnym ograniczeniom, jednak korzystając z wcześniejszej emerytury a także świadczeń pomostowych czy rentowych trzeba brać pod uwagę limity zarobków, których przekroczenie powoduje ograniczenie lub zawieszenie wypłaty świadczenia.
Kwoty graniczne uzależnione są od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za ostatni kwartał kalendarzowy podanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Wysokość limitów aktualizowana jest co trzy miesiące (w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu) w komunikacie Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Przykład: pan Kowalski zarobił 6000 zł brutto, tym samym przekroczył obowiązującą obecnie kwotę graniczną o 296,80 zł i właśnie o taką kwotę zmniejszy się wypłacana mu emerytura/renta.
Ile można dorobić do emerytury? Szczegółowe zasady
Zasady dorabiania na emeryturze różnią się w zależności od rodzaju pobieranego świadczenia.
Dorabianie na wcześniejszej emeryturze
Prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., o ile w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uchwalonej 17 grudnia 1998 r. osiągnęły wiek uprawniający do szybszego otrzymania świadczenia i wykazały wymaganą liczbę okresów składkowych i nieskładkowych, w tym określoną liczbę lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.
Przy tego typu świadczeniach obowiązują limity dorabiania, których przekroczenie powoduje ograniczenie lub zawieszenie wypłaty. Świadczenie jest ograniczane, gdy emeryt zarabia powyżej 70% przeciętnego wynagrodzenia i zawieszane, gdy jego zarobki przekraczają 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Dorabianie na emeryturze pomostowej
Kwestię emerytur pomostowych reguluje ustawa z 19 grudnia 2008 r. Zgodnie z nią emerytury pomostowe należą się osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, będąc zatrudnionymi w pełnym wymiarze czasu pracy. Konieczne też jest udowodnienie, że działo się to przez min. 15 lat oraz wykazanie 20 lat stażu pracy (przez kobiety) lub 25 lat (przez mężczyzn). Po spełnieniu wszystkich powyższych warunków panie mogą przejść na emeryturę pomostową w wieku 55 lat, a panowie po skończeniu 60 lat.
Tego typu emerytura podlega identycznym zasadom jak te opisane wyżej dotyczące pobierających wcześniejsze emerytury, czyli świadczenie jest ograniczane, gdy emeryt zarabia powyżej 70% przeciętnego wynagrodzenia i zawieszane, gdy jego zarobki przekraczają 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Jest to logiczne, bo skoro ktoś nie czuł się na siłach, by dalej wykonywać prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, to nie powinien tego typu aktywności zawodowej realizować po przejściu na emeryturę pomostową.
Świadczenie przedemerytalne
Świadczenia przedemerytalne wypłacane są na podstawie ustawy z 30 kwietnia 2004 r. Przysługują one osobom, które udokumentowały odpowiednie okresy składkowe i straciły pracę z powodów leżących po stronie pracodawcy (np. jego upadłość, śmierć), po czym przez minimum 6 miesięcy były zarejestrowane jako bezrobotne i w tym czasie nie odmówiły bez uzasadnionej przyczyny podjęcia pracy, także w ramach prac interwencyjnych i robót publicznych.
Kwota świadczenia przedemerytalnego ulega zmniejszeniu, jeżeli otrzymująca je osoba osiąga miesięczne przychody w granicach od 25% (dopuszczalna kwota przychodu) do 70% (graniczna kwota przychodu) przeciętnego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych. W takiej sytuacji świadczenie jest po prostu pomniejszane o kwotę przekroczenia, przy czym wypłata nie może być niższa niż 800,35 zł. W momencie osiągnięcia przychodów przekraczających 70% przeciętnego wynagrodzenia świadczenie przedemerytalne zostaje zawieszone.
W komunikacie Prezesa ZUS z 14 lutego 2024 r. określono, że
- dopuszczalna kwota przychodu odpowiadająca 25% przeciętnego wynagrodzenia w 2023 r., ogłoszonego do celów emerytalnych, od 1 marca 2024 r. wynosi 1788,90 zł miesięcznie;
- graniczna kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego wynagrodzenia w 2023 r., ogłoszonego do celów emerytalnych, od 1 marca 2024 r. wynosi 5008,90 zł miesięcznie;
- roczna dopuszczalna kwota przychodu od 1 marca 2024 r. to 21 466,80 zł;
- roczna graniczna kwota przychodu od 1 marca 2024 r. wynosi 60 106,80 zł.
Ile można dorobić na emeryturze mundurowej?
Przedstawiciele służb mundurowych pobierający emeryturę bądź rentę podlegają bardzo podobnym zasadom jak cywile. Muszą poinformować świadczeniodawcę, czyli Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, o zamiarze uzyskiwania dochodów podlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub z tytułu służby. W przypadku tych osób obowiązują identyczne do wspomnianych wyżej progi przychodów powodujące ograniczenie lub zawieszenie wypłaty emerytury albo renty.
W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia kwota mundurowej emerytury lub renty inwalidzkiej ulega zmniejszeniu o 25% jej wysokości, natomiast jeśli dotyczy to osoby pobierającej tego typu rentę rodzinną, to wypłata jej świadczenia zostaje zawieszona.
Takie same reguły dotyczą wojskowych, którzy wspomniane wyżej informacje powinni przekazywać do Wojskowego Biura Emerytalnego.
Ile można dorobić do renty?
W przypadku rencistów istnieją limity zarobków, których przekroczenie powoduje zmniejszenie wypłacanej renty lub jej zawieszenie. Reguły te nie dotyczy w pewnych sytuacjach wojskowych i rent rodzinnych.
Zmniejszenie renty
Renta nie podlega żadnym ograniczeniom, jeśli zarobki rencisty nie przekroczą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Obowiązuje przy tym zasada, iż kwota maksymalnej obniżki wypłacanej renty uzależniona jest od jej rodzaju i nie może być wyższa niż:
- 890,63 zł dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
- 668,01 zł w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy;
- 757,08 zł dla renty rodzinnej wypłacanych jednej osobie.
Zawieszenie wypłaty renty
ZUS zaprzestaje wypłacania renty, gdy wynagrodzenie rencisty przekroczy 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Stosowny komunikat określający kwoty powodujące ograniczenie bądź zawieszenie wypłaty renty publikuje Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) mniej więcej w połowie miesiąca poprzedzającego ten, od którego mają obowiązywać nowe limity.
Wyjątki od reguły
Zawieszeniu lub ograniczeniu nie podlegają renta inwalidy wojskowego, jeśli niezdolność do pracy ma związek ze służbą oraz świadczenia inwalidów wojennych przyznane z tytułu pobytu w obozie lub w miejscu odosobnienia. Dotyczy to również rent rodzinnych wypłacanych po osobach spełniających powyższe kryteria.
Jak dorabiać na emeryturze bez utraty świadczeń?
Rozważając kontynuowanie/podjęcie pracy po przejściu na wcześniejszą emeryturę albo pomostową, czy pobierając rentę, trzeba mieć świadomość, że przychody, które interesują ZUS, to nie tylko środki związane z wykonywaną pracą, ale i m.in. stypendia, zasiłki chorobowe, macierzyńskie i opiekuńcze, świadczenia rehabilitacyjne, wynagrodzenia członka rady nadzorczej czy te wynikające z bycia polskim parlamentarzystą lub posłem do Parlamentu Europejskiego.
Co roku – do końca lutego – trzeba dostarczyć do ZUS zaświadczenie o wysokości przychodu za ubiegły rok, by możliwe było ustalenie, czy dana osoba otrzymywała świadczenie w prawidłowej wysokości. Po przekazaniu informacji świadczeniobiorca jest zobowiązany do zwrotu nienależnych świadczeń tylko za ostatni rok.
Osiągając przychody bez przekazania stosownych informacji do ZUS, można się spodziewać, że ZUS zażąda zwrotu świadczeń, które nie przysługiwały danej osobie, maksymalnie za 3 lata wstecz.
Dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą przychodem jest podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.
Do przychodów mających wpływ na prawo do świadczenia nie wlicza się honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej oraz umów o dzieło zawartych z innym pracodawcą niż ten, który odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne.
Dorabianie za granicą
Dorabianie do emerytury bądź renty za granicą nie oznacza, że przychody z tego tytułu nie interesują polskich organów emerytalno-rentowych. Pieniądze zarobione poza Polską też mają wpływ na ustalenie czy świadczenie powinno być ograniczone lub wręcz zawieszone i należy o nich powiadomić świadczeniodawcę. Trzeba to zrobić także wtedy, gdy pracuje się w kraju, który ma z Polską podpisaną umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania; nawet jeśli jest to członek Unii Europejskiej.
Dwie kategorie państw
W przypadku, gdy emeryt lub rencista osiąga przychód z tytułu zatrudnienia za granicą w państwie, z którym Polskę łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych (tzw. państwie umownym, tj. w kraju należącym do UE, Islandii, Norwegii, Liechtensteinie, Szwajcarii, USA, Kanadzie, Australii, Korei Płd., Macedonii, Mołdawii, Ukrainie, Serbii, Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie), przy rozliczaniu emerytury lub renty uwzględnia się faktycznie osiągnięty przychód, udokumentowany zaświadczeniem od pracodawcy lub innego właściwego podmiotu w myśl ustawodawstwa danego państwa.
Zarabiający w wymienionych krajach inaczej niż w oparciu o umowę o pracę dla potwierdzenia wysokości przychodu powinni przedłożyć oświadczenie o wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, od której opłacają lub opłacaliby (w przypadku niepodlegania obowiązkowi ubezpieczenia) składkę w myśl ustawodawstwa danego państwa.
W przypadku innych krajów (tzw. państw nieumownych) przyjmuje się przychód zadeklarowany w formie oświadczenia, nie niższy niż kwota najniższego wynagrodzenia. W odniesieniu do świadczeniobiorców prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą za przychód uważa się zadeklarowaną kwotę, nie niższą niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego lub 30% najniższego wynagrodzenia.
Zasady przeliczania zagranicznych zarobków
Do przeliczenia kwot przychodów osiągniętych w państwach UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub Konfederacji Szwajcarskiej stosuje się kursy referencyjne Europejskiego Banku Centralnego, a w odniesieniu do innych krajów kursy średnie Narodowego Banku Polskiego.
W przypadku miesięcznego rozliczania przychodu przyjmuje się kurs z ostatniego dnia miesiąca, w którym osiągnięty został przychód, a przy rocznym rozliczeniu – z ostatniego dnia danego roku kalendarzowego albo z ostatniego dnia miesiąca rozliczanego okresu, jeżeli zakończył się on przed ostatnim dniem roku kalendarzowego.
Dorabianie a podatki
Dorabiających emerytów i rencistów jest bardzo wielu. Część z nich pracuje, bo nie chce jeszcze rezygnować z aktywności zawodowej, inni są do tego zmuszeni realiami ekonomicznymi, gdyż otrzymywane świadczenie nie pozwala im na życie na poziomie, jakiego by oczekiwali. Dla ograniczenia liczby osób kierujących się pobudkami z tej drugiej kategorii celowe byłoby podwyższenie wieku emerytalnego, ale politycy zarzekają się, że o niczym takim nie myślą, nie chcą zmuszać wyborców do dłuższej aktywności zawodowej.
Pojawiają się za to pomysły mające zachęcać do wydłużenia aktywności zawodowej; przekonania Polaków, że przejście na emeryturę po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego to prawo, a nie obowiązek. Mowa jest m.in. o przedłużeniu ochrony przedemerytalnej na okres po osiągnięciu wieku emerytalnego, dodatkowych dniach wolnych finansowanych z budżetu państwa.
Jak dotąd wdrożono tylko jeden – osoba z prawem do powszechnej emerytury, która zdecyduje się na dalszą pracę zawodową, nie płaci podatku dochodowego, jeśli mieści się w pierwszym progu podatkowym. Obietnicy zmniejszenia podatku tym, którzy zarabiają więcej, dotąd nie zrealizowano.
Zerowa stawka dotyczy przychodów uzyskiwanych z pracy na etacie, umów zlecenia zawartych z firmą i działalności gospodarczej (bez względu na formę opodatkowania) pod warunkiem, że podatnik podlega z tytułu uzyskania tych przychodów ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Eksperci zwracają jednak uwagę, że powyższe zasady kłócą się z innymi działaniami, konkretnie z wypłacaniem 13. i 14. emerytury. Korzyści podatkowe są bowiem niższe niż kwoty uzyskane z dodatkowych świadczeń, więc nie opłaca się kontynuować działalności zarobkowej, lepiej przejść na emeryturę i dorabiać. Pomysł, by trzynastki i czternastki były niejako odłożone w czasie i wypłacone w momencie faktycznego zakończenia pracy zawodowej, nie zyskał akceptacji polityków. Za przejściem na emeryturę przemawia też fakt, że zasady waloryzacji świadczeń są dużo korzystniejsze niż przeliczania kwot znajdujących się na subkontach w ZUS.
Podsumowanie - każdy panem swego losu
W krajach europejskich średni wiek emerytalny dla mężczyzn wynosi 67 lat, a dla kobiet 63 lata; w Polsce 65 i 60 lat, choć długością życia nie odbiegamy od europejskich statystyk. Skoro nie ma politycznej zgody na ustawowe podniesienie wieku emerytalnego, to trzeba podejmować różne działania mające skłonić Polaków do dłuższej aktywności zawodowej.
ZUS obliczył, że podwojenie emerytury możliwe jest po około 5-7 latach dodatkowej pracy. Eksperci przekonują, że zamiana składki rentowej osoby w wieku emerytalnej na emerytalną czy ograniczenie różnego rodzaju przywilejów przedemerytalnych pozwoliłoby skrócić ten okres do około 3 lat. Wszystkie te działania są lub mogą być adresowane do kończących pracę, którzy mają już niewiele czasu na zwiększenie swoich oszczędności emerytalnych.
Brakuje za to szeroko zakrojonych działań edukacyjnych skierowanych do osób w średnim wieku i dopiero rozpoczynających aktywność zawodową pokazujących, że przy krótkim okresie zatrudnienia nie ma szans na zgromadzenie w ZUS kapitału, który zapewni godne życie na emeryturze przez długie lata. Młodsi muszą mieć świadomość, że ze względów demograficznych będą musieli pracować dłużej niż ich rodzice i nie będzie się to wiązało z wyższą emeryturą, wręcz przeciwnie, ta wypłacana przez ZUS będzie bardzo niewielka.
Rozpoczęcie jak najwcześniej odkładania na emeryturę, na przykład w ramach Pracowniczego Planu Kapitałowego (PPK) lub Indywidualnego Konta Emerytalnych albo Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego pozwoli zgromadzić znaczne środki bez uszczuplania domowego budżetu. Zgromadzone samodzielnie pieniądze sprawią, że praca na emeryturze będzie możliwością, a nie przykrą koniecznością.
