Dźwignia finansowa – czym jest i jak działa?

Zacznijmy od tego, że pojęcie dźwigni finansowej może odnosić się nie tylko do rynku instrumentów pochodnych, ale również choćby do kwestii zarządzania kapitałem w firmie. W tym tekście skupimy się głównie na zastosowaniu dźwigni w inwestycjach, ale dla porządku krótko omówimy jej znaczenie dla finansów przedsiębiorstw.

Co to jest dźwignia finansowa?

Dźwignia finansowa, zwana również lewarem, to mechanizm wbudowany w instrumenty pochodne (derywatywy, derywaty), który pozwala na inwestowanie kwot znacznie większych od faktycznie posiadanych. Oznacza to, że dzięki dźwigni, przy relatywnie niskim zaangażowaniu kapitałowym (niskim depozycie składanym u brokera oferującego dany instrument), możesz uzyskać wysoką ekspozycję na rynku.

Jeśli nabywasz instrument pochodny, to każdy ruch na danym rynku może wygenerować dla Ciebie wielokrotnie wyższą stopę zwrotu niż w przypadku, gdybyś zainwestował w tradycyjne, nielewarowane aktywa inwestycyjne. Jeśli jednak rynek pójdzie w kierunku innym od przewidywanego, to ze względu na wykorzystanie dźwigni finansowej inwestycja przyniesie o wiele bardziej dotkliwe straty.

Instrumenty pochodne pozwalają zajmować zarówno długą, jak i krótką pozycję rynkową. Dzięki nim możesz zatem grać na spadki lub wzrosty danego aktywa inwestycyjnego.

Dźwignia finansowa – instrumenty, w których występuje

Do najpopularniejszych instrumentów z dźwignią zaliczamy przede wszystkim: 

• kontrakty terminowe,
• opcje, 
• kontrakty CFD (na różnice kursowe).

Produkty te różnią się konstrukcją i szczegółami działania, ale wszystkie bazują na wspomnianym mechanizmie dźwigni finansowej. Oznacza to, że z każdym wiąże się duży potencjał zysku i jednocześnie wysokie ryzyko utraty zainwestowanych środków.

Aktywa bazowe w instrumentach z dźwignią

Za sprawą kontraktów czy opcji możesz uzyskać ekspozycję na praktycznie dowolne aktywo inwestycyjne, które w tym kontekście często nazywane jest aktywem (instrumentem) bazowym (podstawowym). Nazwa ta bierze się stąd, że wartość instrumentu bazowego jest podstawą dla wyceny powiązanego z nim instrumentu pochodnego. Warto jednak podkreślić, że ten ostatni stanowi osobny, formalnie niezależny, przedmiot handlu na giełdzie.

Doprecyzujmy, że instrumenty pochodne pozwalają zarabiać (i tracić) na zmianach wartości m.in. złota, srebra, ropy naftowej, indeksów giełdowych czy akcji. Nie wiążą się jednak z faktycznym zakupem takich aktywów, co niesie ze sobą pewne reperkusje. Przykładem niech będzie tutaj kontrakt na akcje PKO BP; instrument ten będzie zyskiwał na wartości wraz ze wzrostem kursu akcji banku, ale nie zapewni prawa do wypłacanej przez niego dywidendy ani do uczestnictwa w WZA (walnym zgromadzeniu akcjonariuszy) spółki.

Jeśli jesteś zainteresowany handlem z dźwignią, sprawdź nasz ranking kont maklerskich, które w większości zapewniają dostęp do polskich kontraktów terminowych i opcji. Natomiast poniżej znajdziesz zestawienie brokerów, którzy posiadają bogatą ofertę kontraktów CFD na pary walutowe, surowce czy akcje i indeksy z całego świata.

Ranking brokerów forex i CFD - Listopad 2024

1.

XTB Konto Standard

• Opłata za konto
  0 zł
• Oddział w Polsce
  TAK
• Typ brokera
  market maker
• Spread na EUR/USD
  0,9

  Spread na EUR/USD 0,9

  ---

  spread w czasie trwania sesji europejskiej

Polski broker wysyłający PIT-8C, odsetki od niezainwestowanych środków, popularna aplikacja z oceną 4.7 w Google Play (58k ocen) i 4.7 w App Store (8k ocen).

Przeczytaj recenzję

4.7

Złóż wniosek

2.

Classic

• Opłata za konto
  0 zł
• Oddział w Polsce
  TAK
• Typ brokera
  market maker
• Spread na EUR/USD
  0,9

  Spread na EUR/USD 0,9

  ---

  Spread w czasie trwania sesji europejskiej 

Zagraniczny broker niewysyłający PIT-8C (udostępnia pomocny raport podatkowy), odsetki od niezainwestowanych środków (powyżej określonej kwoty na rachunku), aplikacja z oceną 4.5 w Google Play (6k ocen) i 4.7 w App Store (0,3k ocen).

Przeczytaj recenzję

4.5

Złóż wniosek

3.

Konto TMS Connect

• Opłata za konto
  0 zł
• Oddział w Polsce
  TAK
• Typ brokera
  market maker
• Spread na EUR/USD
  0,8

  Spread na EUR/USD 0,8

  ---

  Spread w czasie trwania sesji europejskiej 

Polski broker wysyłający PIT-8C, aplikacja z oceną 4.4 w Google Play (2k+ ocen) i 4.6 w App Store (0,5k ocen).

Przeczytaj recenzję

4.3

Złóż wniosek

Przejdź do pełnego rankingu

Jak działa dźwignia finansowa i co ma z nią wspólnego depozyt zabezpieczający?

Pora przyjrzeć się bliżej temu, jak działa mechanizm dźwigni w instrumentach pochodnych. Aby ułatwić jego zrozumienie, wyjaśnijmy najpierw pojęcie depozytu zabezpieczającego, który jest immanentną częścią handlu z dźwignią.

Depozyt zabezpieczający często określany jest jako margin i stanowi kwotę, jaką musisz posiadać na koncie inwestycyjnym, aby móc otworzyć daną pozycję. Jak łatwo zauważyć, jest on ujemnie skorelowany z dźwignią finansową, tzn. im większy jest lewar, tym mniejszy wymagany depozyt – i vice versa. Jeśli w danym instrumencie dźwignia wynosi np. 30:1 (w Polsce to maksymalny stopień dźwigni), to w tej sytuacji depozyt jest 30 razy mniejszy od wartości zajmowanej pozycji.

Dla lepszego zobrazowania tematu poniżej przedstawiamy praktyczne przykłady z rynku forex i giełdy papierów wartościowych. Pozwolą Ci one zorientować się w tym, jaki trzeba wnieść depozyt przy danym poziomie dźwigni i jak obliczyć wielkość lewara na danym instrumencie.

Przykład 1: Jak obliczyć wielkość depozytu?

Inwestor chce kupić kontrakt na parę walutową USD/PLN (czyli zagrać na wzrost ceny dolara względem złotego), w którym dźwignia wynosi 30:1. W takim przypadku, aby otworzyć pozycję rynkową, musi wnieść depozyt w wysokości odpowiadającej 3,33% rzeczywistej wartości kontraktu. Jeśli wartość ta wynosiłaby 10 000 dolarów (ok. 45 000 zł), to do otwarcia pozycji wystarczyłaby mu kwota 333,33 dolarów (ok. 1 500 zł).

W powyższym przykładzie 1 500 zł pozwoliłoby uzyskać rzeczywistą ekspozycję rynkową o wartości 45 000 zł. W tej sytuacji zmiana kursu USD/PLN o zaledwie 1 p.p. oznaczałaby zysk lub stratę w wysokości 450 zł, a nie 15 zł, jak byłoby to w przypadku zwykłego (nielewarowanego) zakupu dolarów za polskie złote.

Przykład 2: jak obliczyć dźwignię finansową?

Weźmy teraz przykład inwestora, który chce nabyć kontrakt na indeks WIG20. Instrument ten ma mnożnik w wysokości 20 zł, co oznacza, że rzeczywista wartość kontraktu odpowiada poziomowi indeksu pomnożonemu przez 20. Jeśli wartość ta wynosi np. 40 000 zł (2000 pkt. × 20), a depozyt zabezpieczający 8%, to do otwarcia pozycji wystarczy kwota 3 200 zł.

Aby poznać wielkość lewara, wystarczy posłużyć się prostą formułą na obliczenie dźwigni finansowej. Wzór w przypadku instrumentów pochodnych wyraża stosunek wartości kontraktu do zainwestowanej sumy. W tym przykładzie kwoty te wynoszą odpowiednio: 40 000 zł i 3 200 zł, więc poziom dźwigni sięga 12,5. Ponieważ ekspozycja na rynku jest 12,5-krotnie większa od depozytu zabezpieczającego, każda zmiana kursu kontraktu o 1 p.p. dałaby zysk lub stratę w wysokości 400 zł, a nie 32 zł, jak byłoby to w przypadku inwestycji w WIG20 pozbawionej dźwigni.

Mechanizm dźwigni finansowej w instrumentach pochodnych – wady i zalety

Wykorzystanie instrumentu z dźwignią pozwala otworzyć na danym rynku dużo większą pozycję niż zakup na nim zwykłego aktywa bez lewara; tym samym daje to szansę na wypracowanie wysokich zysków w stosunku do zainwestowanego kapitału. Ponadto, mniejsze zaangażowanie kapitałowe powoduje, że możesz przeznaczyć więcej środków na inne inwestycje, czy też handlować wieloma instrumentami lewarowanymi w tym samym czasie.

Z pomocą instrumentów pochodnych łatwo zabezpieczysz także pozycje utrzymywane na tradycyjnych rynkach i fizyczne aktywa inwestycyjne. Na przykład, jeśli zainwestowałeś w złote sztabki czy monety, których nie chcesz sprzedawać, ale jednocześnie spodziewasz się wyraźnego, krótkotrwałego spadku ceny kruszcu, to możesz zająć pozycję krótką na kontrakcie na złoto. Dzięki dźwigni wystarczy, że zablokujesz na rachunku inwestycyjnym tylko ułamek wartości posiadanych sztabek i monet, a zyskasz możliwość pełnego „odrobienia” strat wynikających ze spadku ich cen rynkowych – oczywiście pod warunkiem, że ceny złota spadną i kontrakt przyniesie zysk.

Możliwość otwierania dużych pozycji przy niskim zaangażowaniu kapitałowym niesie ze sobą również oczywiste zagrożenia. Lewar może zapewnić wysokie zyski, ale też wygenerować dotkliwą stratę w przypadku niekorzystnej zmiany ceny instrumentu. Ta ostatnia może doprowadzić do konieczności uzupełnienia depozytu lub automatycznego zamknięcia pozycji. Gdy straty rosną, trudniej jest kontrolować emocje, a do tego pojawia się chęć „odegrania”, co często pogrąża nie tylko początkujących, ale też doświadczonych traderów.

Co jeszcze warto wiedzieć? Efekt dźwigni finansowej w finansach firmowych i osobistych

Dźwignia w instrumentach pochodnych jest swego rodzaju pożyczką od brokera lub domu maklerskiego, która pozwala Ci zawierać transakcje o wartości znacznie przekraczającej faktycznie inwestowaną kwotę. Podobny mechanizm występuje choćby w przypadku przedsiębiorstw, które finansują swoją działalność z pomocą kapitałów obcych.

W praktyce kapitał własny rzadko stanowi jedyne źródło finansowania firmy – najczęściej wspomaga się ona dodatkowo produktami bankowymi, takimi jak choćby kredyty i pożyczki dla firm. Stosunek środków własnych przedsiębiorstwa do poziomu zadłużenia również nazywamy dźwignią finansową. I podobnie jak w przypadku instrumentów lewarowanych – im jest ona wyższa, tym większe ryzyko ponosi przedsiębiorstwo. Z drugiej strony, to właśnie pozyskiwanie środków z zewnątrz pozwala firmie zwiększyć przychody i rentowność kapitału własnego.

Zauważ, że z dźwignią finansową masz do czynienia także w przypadku np. zaciągania kredytu hipotecznego. W tej sytuacji Twój własny wkład pieniężny wynosi np. 10% wartości nieruchomości, natomiast pozostałe 90% pożyczasz od banku. Także i tutaj działa dźwignia finansowa – mechanizm, który pozwala niewielkim nakładem dokonywać dużych inwestycji.