Instrumenty pochodne – co to za produkty i jak działają?

• Czym są instrumenty pochodne?
• Pochodne instrumenty finansowe – szerokie możliwości inwestycyjne
• Rodzaje instrumentów pochodnych
• W co i jak inwestować na rynku instrumentów pochodnych?
• Co jeszcze warto wiedzieć? Instrumenty pochodne a ryzyko

Pierwsze instrumenty pochodne funkcjonowały w obrocie na giełdach towarowych i były wykorzystywane do zabezpieczania się przed wzrostem lub spadkiem cen towarów, głównie produktów rolnych. Kolejne tego typu produkty zaczęły pojawiać się na większą skalę pół wieku temu, w odpowiedzi na wzrost zmienności cen akcji, surowców, kursów walutowych czy stóp procentowych. Dziś praktycznie wszystkie, zarówno pozagiełdowe, jak i giełdowe instrumenty pochodne, umożliwiają transfer ryzyka, jednak część z nich znajduje zastosowanie przede wszystkim w spekulacji.

Podjęty temat omówiliśmy z perspektywy początkującego inwestora indywidualnego, który jest zainteresowany spekulacją i/lub zabezpieczeniem swoich pozycji rynkowych za pomocą instrumentów pochodnych. W tekście nie rozwijaliśmy szerzej wątku tych derywatów, z których korzystają przedsiębiorstwa czy inwestorzy instytucjonalni.

Czym są instrumenty pochodne?

Instrumenty pochodne, zwane inaczej derywatami lub derywatywami, to zróżnicowana grupa instrumentów finansowych, które łączy to, że ich wartość jest powiązana z wartością instrumentu (aktywa) bazowego (podstawowego). Tym ostatnim mogą być m.in. akcje, obligacje, waluty, indeksy giełdowe, stopy procentowe, a nawet temperatura powietrza czy poziom opadów deszczu (tak jest w przypadku tzw. derywatów pogodowych).

Częścią instrumentów pochodnych inwestorzy mogą handlować bezpośrednio na giełdach papierów wartościowych lub terminowych, ale są też takie instrumenty, w które inwestuje się poza giełdą – zawierając transakcje np. z brokerem prowadzącym konto inwestycyjne. Niezależnie o której opcji mowa, dany derywat jest wprawdzie powiązany z aktywem bazowym, ale formalnie stanowi niezależny instrument, który podlega codziennej wycenie. 

Zależność kursu instrumentu pochodnego od zmian wartości instrumentu bazowego jest silna, a jej kierunek oczywisty. Jeśli cena tego drugiego wzrasta, to powiązany z nim derywat co do zasady również zyskuje na wartości. I vice versa – deprecjacja aktywa podstawowego przekłada się na spadek ceny instrumentu pochodnego.

Pochodne instrumenty finansowe – szerokie możliwości inwestycyjne

Giełdowe instrumenty pochodne pozwalają zarabiać (lub tracić) na zmianach wartości określonych akcji, indeksów, walut czy surowców. Co ważne, dają one możliwość zajmowania nie tylko długich, ale również krótkich pozycji rynkowych. Inaczej mówiąc, umożliwiają granie zarówno na wzrosty, jak i spadki cen poszczególnych instrumentów bazowych.

Powyższe właściwości są ważne w kontekście spekulacji, ale także zabezpieczania się przed ryzykiem. Jeśli posiadasz np. sztabki złota i spodziewasz się spadku rynkowych cen kruszcu, to możesz zająć pozycję krótką na instrumencie pochodnym powiązanym ze złotem i zarabiać na jego deprecjacji. Transakcję chętnie zawrze z Tobą inwestor spekulujący na złocie, który w danym momencie będzie oczekiwał wzrostu jego wartości.

Co ważne, w przypadku typowych instrumentów pochodnych, przeznaczonych dla inwestorów indywidualnych, nie handlujesz rzeczywistymi aktywami, lecz jedynie „obstawiasz”, jak zachowa się ich kurs w bliższej lub dalszej przyszłości. Oznacza to, że np. zakup instrumentu pochodnego na akcje nie gwarantuje prawa do dywidendy czy uczestnictwa w WZA, tak jak sprzedaż derywatu powiązanego ze złotem nie wymaga posiadania i sprzedaży fizycznie istniejącego kruszcu.

Derywaty, czyli instrumenty lewarowane

Niezwykle istotnym elementem giełdowych instrumentów pochodnych jest wbudowany w nie mechanizm dźwigni finansowej, zwany również lewarem. To właśnie on sprawia, że z pomocą derywatów możesz zawierać transakcje o wartości znacznie większej od faktycznie inwestowanego kapitału. W takim wypadku nawet niewielka zmiana kursu instrumentu podstawowego przekłada się na dużą zmianę wartości Twojego portfela. Ma to oczywiste plusy, gdy zrealizuje się zakładany przez Ciebie scenariusz rynkowy, ale może przysporzyć dotkliwych strat, jeśli Twoje przewidywania okażą się błędne.

Dzięki lewarowi oraz możliwości gry na spadki instrumenty pochodne znajdują też zastosowanie w tzw. arbitrażu. Tego typu strategie inwestycyjne polegają na zawieraniu dwóch lub większej liczby transakcji na derywatach i instrumentach podstawowych w taki sposób, aby wypracować zysk wolny od ryzyka i bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów.

Rodzaje instrumentów pochodnych

Przedstawiona dotychczas charakterystyka pasuje praktycznie do wszystkich derywatów, a przynajmniej do tych najpopularniejszych, powiązanych z akcjami, obligacjami, indeksami czy walutami. Do instrumentów pochodnych zalicza się jednak wiele produktów o różnych właściwościach i aby wyczerpująco omówić ich działanie, każdemu z nich należałoby poświęcić osobny artykuł. Poniżej ograniczymy się do przedstawienia najważniejszych derywatów i ich klasyfikacji.

Instrumenty pochodne możemy podzielić ze względu na:

• rodzaj instrumentu bazowego, z którym są powiązane – przykładem są tu derywaty indeksowe, akcyjne czy walutowe; 

• rozkład ryzyka pomiędzy stronami transakcji – w tym kontekście wyróżnia się instrumenty symetryczne, takie jak kontrakty futures, kontrakty forward i swapy, a także instrumenty niesymetryczne, czyli przede wszystkim opcje,

• sposób rozliczania – w ramach którego instrumenty pochodne można zaklasyfikować do rzeczywistych (rozliczanych w formie fizycznej) i nierzeczywistych (rozliczanych w formie pieniężnej);

• stopień zależności – tu z kolei funkcjonują instrumenty pierwszej generacji (tradycyjne instrumenty pochodne, oparte na aktywach bazowych) i instrumenty drugiej generacji (derywaty oparte na innych derywatach).

W co i jak inwestować na rynku instrumentów pochodnych?

Do najpopularniejszych instrumentów pochodnych, z których korzystają inwestorzy indywidualni, zaliczamy kontrakty futures, opcje i kontrakty CFD (na różnice kursowe). Wszystkie mają nierzeczywisty charakter, czyli wiążą się z rozliczeniem pieniężnym, a nie fizyczną dostawą instrumentu bazowego, jednak poszczególne z nich różnią się m.in. sposobem handlu czy rozkładem ryzyka pomiędzy stronami.

Futuresy i opcje są notowane na giełdach papierów wartościowych lub terminowych, a przy tym mają określony termin ważności, po upływie którego ulegają rozliczeniu. Różnią się natomiast tym, że w przypadku futuresów strony ponoszą symetryczne ryzyko i przyjmują zobowiązanie do wykonania transakcji po przyszłej cenie danego instrumentu bazowego. Natomiast opcje wiążą się z ryzykiem niesymetrycznym i dają posiadaczowi prawo do zakupu lub sprzedaży danego aktywa (obowiązek dokonania transakcji spoczywa jedynie na stronie wystawiającej opcję). Niezależnie, o którym produkcie mowa, nie trzeba trzymać go do momentu wygaśnięcia – w dowolnym momencie można go sprzedać na giełdzie innemu inwestorowi.

Kontrakty CFD, tak samo jak futuresy, charakteryzują się symetrycznym rozkładem ryzyka, ale nie są notowane na giełdach – o przyszłą cenę danego instrumentu zakładasz się tutaj z brokerem. Nie mają również określonego terminu ważności, co oznacza, że w ich przypadku nie trzeba ponosić kosztów rolowania pozycji (występuje on w opcjach i futuresach, jeśli inwestor chce przenieść swoją pozycję z wygasających instrumentów pochodnych na kolejne, o dłuższym terminie ważności).

Konto inwestycyjne do handlu derywatami

Niezależnie od tego, w które instrumenty pochodne chciałbyś inwestować, potrzebujesz konta inwestycyjnego gwarantującego do nich dostęp. Oferty takich rachunków różnią się pod względem kosztów transakcyjnych, bogactwa udostępnianych produktów czy funkcjonalności platform inwestycyjnych. Aby wybrać odpowiednie dla siebie konto do handlu derywatami, sprawdź nasze rankingi: kont maklerskich oraz brokerów forex i CFD, w których przedstawiliśmy parametry najlepszych – naszym zdaniem – propozycji.

Gdy zamierzasz obracać futuresami i opcjami na polskie indeksy czy akcje, potrzebujesz zwykłego rachunku maklerskiego jednego z rodzimych domów maklerskich – takie instrumenty pochodne oferuje zdecydowana większość z nich. Natomiast jeśli jesteś zainteresowany szerokim wyborem derywatów na rozmaite aktywa, w tym akcje i indeksy zagraniczne, waluty, surowce czy kryptowaluty, musisz założyć konto u polskiego lub zagranicznego brokera oferującego kontrakty CFD.

Ranking brokerów forex i CFD - Wrzesień 2023

1 miejsce

XTB Konto Standard

(4.5)

Złóż wniosek

Opłata za konto

0 zł

Oddział w Polsce

TAK

Gwarancja w razie bankructwa

TAK

Typ brokera

market maker

Spread na EUR/USD

0,9

Spread na EUR/USD 0,9

---

spread w czasie trwania sesji europejskiej

Pokaż szczegóły

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Szczegóły oferty

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Konto i opłaty z nim związane

• Opłata za założenie/prowadzenie konta

  0 zł

• Liczba instrumentów

  > 6000

• Minimalny depozyt

  brak

• Waluty rachunku

  USD, EUR, PLN

• Metody zasilenia konta
  • przelew bankowy,
  • karta płatnicza,
  • BlueCash,
  • Dotpay,
  • PayPal,
  • Blik
• Wypłata z konta

  od 500 zł darmowa, ale możliwe prowizje pośrednika

• Standardowa dźwignia finansowa

  1 do 30

• Ochrona przed ujemnym saldem

  TAK

Charakterystyka brokera

• Typ brokera

  market maker

• Rok założenia

  2004

• Kraj głównej siedziby

  Polska

• Oddział w Polsce

  TAK

• PIT-8C

  TAK

• Obsługa w języku polskim

  TAK

• Broker regulowany

  TAK

• Gwarancja w razie bankructwa brokera

  TAK

• Ostrzeżenie przed ryzykiem

  77% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD u niniejszego dostawcy CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.

Rynek forex i indeksy

• Minimalna jednostka transakcyjna

  0,01

• Spread na EUR/USD

  0,9

  spread standardowy w czasie trwania sesji europejskiej 

• Pary walutowe z PLN

  USD, GBP, EUR, CHF

• Spread na USD/PLN

  18

• Spread na SP500

  0,6

• Spread na DAX

  1,5

  spread w godz. 9:00-17:30

Pozostałe instrumenty

• Kontrakty na złoto i srebro

  TAK

• Kontrakty na ropę naftową

  TAK

• Kontrakty na kryptowaluty

  TAK

• Kontrakty na WIG20

  TAK

• Kontrakty na akcje

  TAK

• Akcje

  TAK

Zobacz pełną analizę

2 miejsce

Konto TMS Connect

(4)

Złóż wniosek

Opłata za konto

0 zł

Oddział w Polsce

TAK

Gwarancja w razie bankructwa

TAK

Typ brokera

market maker

Spread na EUR/USD

0,8

Spread na EUR/USD 0,8

---

Spread w czasie trwania sesji europejskiej 

Pokaż szczegóły

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Szczegóły oferty

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Konto i opłaty z nim związane

• Opłata za założenie/prowadzenie konta

  0 zł

• Liczba instrumentów

  > 3000

• Minimalny depozyt

  brak

• Waluty rachunku

  USD, EUR, PLN

• Metody zasilenia konta
  • przelew bankowy,
  • karta płatnicza,
  • BlueCash,
  • Dotpay
• Wypłata z konta

  bezpłatnie (druga i kolejna wypłata w miesiącu poniżej 200 zł jest płatna)

• Standardowa dźwignia finansowa

  1 do 30

• Ochrona przed ujemnym saldem

  TAK

Charakterystyka brokera

• Typ brokera

  market maker

• Rok założenia

  1997

• Kraj głównej siedziby

  Polska

• Oddział w Polsce

  TAK

• PIT-8C

  TAK

• Obsługa w języku polskim

  TAK

• Broker regulowany

  TAK

• Gwarancja w razie bankructwa brokera

  TAK

• Ostrzeżenie przed ryzykiem

  71% inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne podczas handlu z tym dostawcą. Zastanów się, czy możesz sobie pozwolić na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.

Rynek forex i indeksy

• Minimalna jednostka transakcyjna

  0,01

• Spread na EUR/USD

  0,8

  Spread w czasie trwania sesji europejskiej 

• Pary walutowe z PLN

  USD, GBP, EUR, CHF

• Spread na USD/PLN

  20

• Spread na SP500

  0,7

• Spread na DAX

  0,9

  Spread w godz. 9:00-17:30

Pozostałe instrumenty

• Kontrakty na złoto i srebro

  TAK

• Kontrakty na ropę naftową

  TAK

• Kontrakty na kryptowaluty

  TAK

• Kontrakty na WIG20

  TAK

• Kontrakty na akcje

  TAK

• Akcje

  TAK (polskie i amerykańskie)

Zobacz pełną analizę

3 miejsce

Konto eToro

(4)

Złóż wniosek

Opłata za konto

0 zł

Oddział w Polsce

NIE

Gwarancja w razie bankructwa

TAK

Typ brokera

market maker / STP

Typ brokera market maker / STP

---

W zależności od instrumentu transakcje zawierane są z eToro (model market maker) lub przekazywane do dostawców jego płynności (model STP)

Spread na EUR/USD

1,0

Pokaż szczegóły

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Szczegóły oferty

• Szczegóły oferty
• Recenzja

Konto i opłaty z nim związane

• Opłata za założenie/prowadzenie konta

  0 zł

• Liczba instrumentów

  > 3500

• Minimalny depozyt

  100 USD

• Waluty rachunku

  USD

• Metody zasilenia konta
  • przelew bankowy,
  • karta debetowa,
  • karta kredytowa,
  • PayPal,
  • Skrill,
  • Neteller
• Standardowa dźwignia finansowa

  1 do 30

Charakterystyka brokera

• Typ brokera

  market maker / STP

• Rok założenia

  2007

• Kraj głównej siedziby

  Cypr

• Oddział w Polsce

  NIE

• PIT-8C

  NIE

• Obsługa w języku polskim

  NIE

• Broker regulowany

  TAK

• Gwarancja w razie bankructwa brokera

  TAK

• Ostrzeżenie przed ryzykiem

  74% inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne podczas handlu z tym dostawcą. Zastanów się, czy możesz sobie pozwolić na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.

Rynek forex i indeksy

• Minimalna jednostka transakcyjna

  0,01

• Spread na EUR/USD

  1,0

• Pary walutowe z PLN

  USD, EUR

• Spread na USD/PLN

  20

• Spread na SP500

  0,75

• Spread na DAX

  2,0

Pozostałe instrumenty

• Kontrakty na złoto i srebro

  TAK

• Kontrakty na ropę naftową

  TAK

• Kontrakty na WIG20

  NIE

• Kontrakty na akcje

  TAK

• Akcje

  TAK

Zobacz pełną analizę

Przejdź do pełnego rankingu

Co jeszcze warto wiedzieć? Instrumenty pochodne a ryzyko

Instrumenty pochodne są chętnie wykorzystywane w tradingu na rynkach akcji, walut czy kryptowalut. Odpowiada za to głównie wbudowany w nie mechanizm dźwigni finansowej, który pozwala zawierać transakcje o dużej wartości przy stosunkowo niskim zaangażowaniu kapitałowym. Z drugiej strony, cecha ta czyni z derywatów ryzykowne instrumenty finansowe, które u wielu graczy generują szybkie i duże straty (jak pokazują statystyki brokerów, w przypadku kontraktów CFD odsetek tracących rachunków wynosi od ok. 70 do ponad 80%).

Należy jednak podkreślić, że instrumenty pochodne mogą być też wykorzystywane do zabezpieczania pozycji na rynku kasowym czy wdrażania wolnych od ryzyka strategii arbitrażowych. O ile zatem dla traderów, którzy zwykle chcą zarabiać na niewielkich zmianach cen aktywów bazowych, są produktami o wysokim ryzyku, tak pozostali inwestorzy mogą w nich znaleźć sposób na budowanie całkiem bezpiecznych strategii inwestycyjnych.

Powyższy artykuł nie stanowi rekomendacji inwestycyjnej lub czynności doradztwa inwestycyjnego w rozumieniu (art.42 ust. 1 i art.76) Ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o doradztwie inwestycyjnym (Dz.U. 2005 nr 183 poz. 1538 z późn.zm.).