Podatek od spadku: kto i w jakiej wysokości musi go zapłacić

Moment nabycia spadku a powstanie obowiązku uiszczenia podatku

Jako spadkobierca nabywasz własność rzeczy czy praw majątkowym po zmarłym w chwili jego śmierci. Nie oznacza to jednak, że już w tym momencie pojawia się obowiązek podatkowy – dzieje się to dopiero wtedy, gdy formalnie przyjmujesz spadek. Najczęściej odbywa się to na drodze uprawomocnienia orzeczenia sądu w sprawie nabycia spadku lub zarejestrowaniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.

Przykładowo, ojciec Marcina zmarł 25 kwietnia 2020 r. Orzeczenie sądu stwierdzające nabycie spadku przez syna uprawomocniło się 25 września 2020 r. Mimo że od śmierci ojca upłynęło 5 miesięcy, obowiązek podatkowy powstał dopiero 25 września.

Od chwili pojawienia się obowiązku podatkowego spadkobierca ma miesiąc na złożenie zeznania do Urzędu Skarbowego.

Co podlega opodatkowaniu?

Podatek należy zapłacić, gdy w spadku nabywasz rzeczy znajdujące się na terenie Polski lub prawa majątkowe wykonywane na terenie naszego kraju. Obowiązek podatkowy będzie Cię dotyczył również wtedy, gdy majątek zmarłego znajduje się za granicą (lub prawa majątkowe wykonywane są w innym kraju), ale jako spadkobierca jesteś obywatelem polskim bądź miejsce Twojego stałego pobytu jest w Polsce.

Nie ma przy tym rozróżnienia, czy zmarły wskazał Cię w testamencie jako spadkobiercę, czy nabywasz spadek w ramach dziedziczenia ustawowego. W obu przypadkach pobierana jest ta sama danina w tej samej wysokości (zależnej od stopnia bliskości rodzinnej i wartości nabywanych rzeczy lub praw, o czym piszemy dalej).

Kiedy obowiązek podatkowy Cię nie dotyczy? Gdy ani Ty, ani spadkodawca nie jesteście obywatelami polskimi i nie macie miejsca stałego pobytu w Polsce – nawet jeśli dziedziczone rzeczy znajdują się na terenie Polski.

Przez „rzeczy” rozumiane są nie tylko sprzęty RTV/AGD czy samochód, ale także nieruchomości (np. mieszkanie) czy oszczędności, w tym pieniądze uzyskane w ramach dyspozycji wkładem na wypadek śmierci lub jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.

Co jest podstawą opodatkowania?

Aby wyliczyć należny podatek, konieczne jest ustalenie podstawy opodatkowania, czyli wartości odziedziczonych rzeczy i praw majątkowych po uprzednim odliczeniu kwoty wolnej oraz ewentualnego zadłużenia czy innych obciążeń, które ciążyły na zmarłym (przykładowo: kredyt, pożyczka, niezapłacone rachunki). Co ważne, wartość ta ustalana jest w oparciu o to, jaki był stan nabytych rzeczy i praw w dniu ich nabycia, a także obowiązujących wówczas cen rynkowych.

Przykładowo: odziedziczyłeś po krewnych samochód, który niedługo po przejęciu później uszkodziłeś w stłuczce. Chociaż auto jest już mniej warte, podatek wyliczony zostanie na podstawie wartości sprzed stłuczki, w momencie gdy nabyłeś samochód.

Jeśli zaś chodzi o długi i ciężary, które odejmuje się od podstawy opodatkowania, to są nie tylko zobowiązania, które spadkobierca musi spłacić za zmarłego, ale również:

• koszty pogrzebu i postawienia nagrobka, o ile nie zostały one pokryte z zasiłku pogrzebowego lub z majątku spadkodawcy (ale uwaga: wedle zwyczajów przyjętych w danym środowisku, jeśli więc zafundujesz cioci przesadnie wystawny nagrobek, a na ostatnią drogę zamówisz małą orkiestrę do oprawy, fiskus może zakwestionować te wydatki i nie zgodzić się na odjęcie ich od podstawy opodatkowania); 
• faktury i rachunki niezapłacone za życia spadkodawcy za leczenie jego ostatniej choroby; 
• wypłaty z tytułu zachowku; 
• koszty wykonania zapisów zawartych w testamencie; 
• wynagrodzenie wykonawcy testamentu; 
• koszty postępowania spadkowego itp. 

W której grupie podatkowej jesteś?

Ostateczna kwota podatku zależy od tego, jaki był Twój osobisty stosunek do spadkodawcy. Innymi słowy, czy zmarły był bliskim członkiem Twojej rodziny, czy nie (przy czym nie chodzi tu o związki nieformalne, nawet bardzo bliskie – według prawa partner/partnerka jest osobą obcą).

Pierwsza grupa podatkowa. Zaliczają się do niej: małżonek, zstępni (dzieci, w tym adoptowane, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierbowie, zięć, synowa, rodzeństwo, a także ojczym, macocha i teściowie.

Druga grupa podatkowa obejmuje: zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków), rodzeństwo rodziców (wujowie, stryjowie, ciotki), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, a także małżonków innych zstępnych. Jak widać, grupa ta jest bardzo szeroka i obejmuje i osoby, z którymi jesteśmy spokrewnieni, i osoby z nami spowinowacone (np. szwagier, szwagierka, bratowa i ich małżonkowie).

Trzecia grupa podatkowa to… wszyscy pozostali. Przyjaciele, z którymi łączą Cię więzy pokrewieństwa, a którym chciałbyś zapisać coś w testamencie, sąsiedzi, którzy pomagali Ci w trudnych chwilach, czy partner lub partnerka, z którym nie masz ślubu.

Od niedawna do pierwszej grupy podatkowej włączone są również dzieci z rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, placówek opiekuńczo-wychowawczych czy regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych (a także osoby dorosłe, które wychowywały się w takich placówkach bądź rodzinach). Choć nie dziedziczą one ustawowo po swoich opiekunach, w razie gdyby opiekun zapisał im spadek w testamencie, będą zwolnione z podatku podobnie jak bliscy spadkodawcy (wcześniej tacy spadkobiercy klasyfikowani byli do grupy trzeciej, chyba że zostali adoptowani).

Jak oblicza się podatek od spadku? Kwota wolna od podatku

Jednak nie od każdego przejętego majątku będziesz musiał zapłacić daninę, bowiem podatek wyliczany jest od nadwyżki ponad kwotę wolną, czyli nieobjętą opodatkowaniem. Ile ona wynosi? To zależy od tego, do jakiej grupy podatkowej zaliczasz się jako spadkobierca. Dla osób z grupy pierwszej kwota wolna od podatku wynosi 9637 zł. Dla osób z grupy drugiej: 7276 zł, zaś dla trzeciej: 4902 zł.

Trzeba pamiętać, że podane sumy dotyczą wszystkich darowizn i spadków, jakie otrzymałeś od/po spadkodawcy przez ostatnie 5 lat. Wyjaśnijmy to na przykładzie: odziedziczyłeś po stryju rower o wartości 1000 zł, ale 2 lata wcześniej stryj podarował Ci 7 tys. zł na urządzenie mieszkania. W takim wypadku będziesz musiał zapłacić podatek od nadwyżki ponad kwotę wolną ustaloną dla drugiego kręgu spadkobierców (jako zstępny brata zmarłego, czyli po prostu bratanek). Ponieważ wynosi ona 7276 zł, a suma, którą otrzymałeś w ciągu 5 lat od stryja, to 8 tys. zł, przyjdzie Ci zapłacić podatek od 724 zł (8000 zł – 7276 zł = 724 zł). Gdybyś jednak nie otrzymał żadnej darowizny przez ostatnich 5 lat, to obowiązek podatkowy by Cię nie objął, ponieważ wartość roweru zmieściłaby się w kwocie wolnej.

Wysokość podatku od spadku

Spójrzmy teraz, jak przedstawia się wysokość należnego podatku dla spadkobierców z poszczególnych grup, z uwzględnieniem kwoty wolnej ustalonej dla danego kręgu. W pierwszej grupie obowiązują stawki:

• 3% od nadwyżki ponad 9637 zł (kwota wolna) do 10 278 zł; 
• 308,30 zł + 5% od nadwyżki ponad kwotę 10 278 zł do 20 556 zł; 
• 822,20 zł + 7% od nadwyżki ponad 20 556 zł. 

W przypadku grupy drugiej:

• 7% od nadwyżki ponad 7276 zł (kwota wolna) do 10 278 zł; 
• 719,50 zł + 9% od nadwyżki ponad kwotę 10 278 zł do 20 556 zł; 
• 1644,50 zł + 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł. 

Natomiast grupa trzecia musi zapłacić najwyższy podatek:

• 12% od nadwyżki ponad 4902 zł (kwota wolna) do 10 278 zł; 
• 1233,40 zł + 16% od nadwyżki ponad kwotę 10 278 zł do 20 556 zł; 
• 2877,90 zł + 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł. 

Podatek od spadku po rodzicach, po małżonku, po dziecku – czy musisz go zapłacić?

Kiedyś nawet najbliżsi krewni musieli płacić daninę za odziedziczone rzeczy, choćby tą rzeczą był dom, w którym mieszkali, czy wspólny samochód (w szczególnych sytuacjach można było prosić o obniżenie bądź umorzenie podatku). Od 1 stycznia 2007 r. bliska rodzina zmarłego jest zwolniona z podatku, ale pod bardzo istotnym warunkiem: każdy ze spadkobierców musi zgłosić nabycie rzeczy bądź praw majątkowych w ciągu 6 miesięcy do Urzędu Skarbowego. Okres ten biegnie od chwili prawomocnego orzeczenia sądu o nabyciu spadku, od wydania europejskiego poświadczenia spadkowego lub od momentu zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza.

Jeżeli bliski zmarłego nie dotrzyma tego terminu, będzie musiał zapłacić podatek wyliczony dla pierwszej grupy spadkobierców (wyjątkiem jest sytuacja, w której dziedziczący nie wiedział o nabyciu spadku. Trzeba to jednak udowodnić to fiskusowi oraz zgłosić nabycie do urzędu w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym do spadkobiercy dotarła informacja o odziedziczonych dobrach).

Kto jest bliską rodziną zmarłego i może uniknąć obowiązku zapłacenia podatku? Lista jest zaskakująco obszerna, są to bowiem: małżonek, zstępni (czyli dzieci lub wnuki), wstępni (rodzice bądź dziadkowie), pasierbowie, rodzeństwo, a także macocha oraz ojczym. Tę grupę osób możemy określić jako “grupę zerową” spadkobierców; choć prawnie takie pojęcie nie występuje, jest ono pomocne przy doprecyzowaniu, kto z najbliższych może być zwolniony z podatku od spadku.

Przykładowo, po śmierci Jana Kowalskiego należącą do niego połowę domu dziedziczą w równych częściach jego żona oraz dwoje dzieci. Nie płacą oni podatku od spadku po mężu i ojcu, o ile w terminie zgłoszą nabycie spadku w Urzędzie Skarbowym, ponieważ należą do tzw. grupy 0.

Spójrzmy teraz na inny przykład. Jan Kowalski nie miał ślubu ze swoją partnerką, był bezdzietny, jego rodzice nie żyją, ale wśród bliskich krewnych jest brat Piotr oraz dwie siostrzenice po zmarłej przed laty siostrze. Jan zapisał swojej partnerce połowę mieszkania w testamencie, reszta majątku wchodzi do zwykłej masy spadkowej. Partnerka Jana od swojej połowy mieszkania będzie musiała zapłacić podatek w wysokości przewidzianej dla spadkobierców z grupy trzeciej, ponieważ według prawa jest osobą obcą. Z kolei spadkobiercami ustawowymi będą brat Piotr (ale już nie jego żona) oraz dwie siostrzenice (ale nie ich ojciec, wdowiec po siostrze Jana). Ponieważ rodzeństwo zmarłego zaliczane jest do grupy 0 i może skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadku, Piotr nie zapłaci daniny. Siostrzenice z kolei są zstępnymi rodzeństwa, zatem ich zwolnienie nie dotyczy i będą musiały rozliczyć się z fiskusem na zasadach obowiązujących dla drugiej grupy spadkobierców.

Jak zapłacić podatek?

W pierwszej kolejności, w ciągu miesiąca od powstania obowiązku podatkowego, powinieneś wypełnić zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych: SD-3. Jeżeli rozliczasz się wspólnie, np. z małżonkiem, wtedy musisz sięgnąć po formularz SD-3 oraz SD-3/A.

Gdy spadek nabywasz w częściach, obowiązek podatkowy pojawia się w momencie wejście w posiadanie kolejnych części – nie musisz płacić całości „z góry”.

Następnie przyjdzie Ci poczekać na decyzję fiskusa z ustaloną przez urząd kwotą podatku. Na uregulowanie należności masz 14 dni od odebrania decyzji. Możesz to zrobić, wykonując przelew na rachunek bankowy urzędu lub w kasie.

Jeżeli wartość rynkowa Twojego spadku nie przekracza kwoty wolnej od podatku, fiskus nie wyda żadnego postanowienia, a Ty, rzecz jasna, nie będziesz musiał nic płacić.

Jakie dokumenty należy złożyć w Urzędzie Skarbowym?

Samo zeznanie podatkowe złożone w Urzędzie Skarbowym musi być podparte jeszcze kilkoma innymi dokumentami. Wraz z zeznaniem należy dostarczyć:

• dokument potwierdzający nabycie rzeczy i praw majątkowych. Będzie to np. orzeczenie sądu, testament, zaświadczenie z banku o nabyciu wkładu na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci, umowa, ugoda itp.; 
• dokumenty zaświadczające o istnieniu ciężarów i długów, którymi obciążone są odziedziczone rzeczy bądź prawa majątkowe. Przykładowo mogą to być: wypis z księgi wieczystej nieruchomości objętej hipoteką, rachunki z pogrzebu spadkodawcy lub wynikające z kosztów leczenia jego ostatniej choroby, zaświadczenie wydane przez spółdzielnię mieszkaniową o zadłużeniu lokalu spółdzielczego itp.  

Grupy spadkobierców, wysokość i zwolnienia z podatku od spadku. Podsumowanie

Ustawa o podatku od spadku i darowizn precyzyjnie wymienia osoby, które należą do bliskich zmarłego. Trzeba przyznać, że krąg ten jest bardzo szeroki i obejmuje nie tylko najbliższą rodzinę, czyli małżonka czy dzieci, ale i nawet powinowatych, w rodzaju szwagra, bratowej, macochy czy ojczyma (ponieważ małżonkowie rodzeństwa czy macocha i ojczym nie dziedziczą na drodze ustawowej, spadkodawca musiałby obdarować ich w testamencie).

Od tego, w której grupie podatkowej się znajdziesz, będą zależały i kwota wolna od podatku, i wysokość opodatkowania. Na najwyższą kwotę wolną może oczywiście odliczyć najbliższa rodzina, najniższą – osoby niespokrewnione ani niespowinowacone ze zmarłym, np. jego przyjaciele ujęci w testamencie.

Wysokość podatku od spadku zależy również od tego, czy zmarły miał zobowiązania finansowe, które spadkobiercy muszą spłacić, czy płacili oni z własnych środków za pogrzeb, nagrobek itd. Dopiero od wartości majątku pomniejszonego o te koszty oblicza się wartość podatku.

Podatku nie musisz płacić tuż po śmierci spadkodawcy. Obowiązek podatkowy powstaje dopiero wraz z prawomocnym orzeczeniem sądu lub odpowiednim poświadczeniu przez notariusza. Dopiero od tego momentu masz miesiąc na złożenie zeznania, a fiskus wyliczy należną kwotę.

Co najważniejsze, najbliższa rodzina w ogóle nie musi płacić daniny; podatek od spadku po rodzicach czy po małżonku nie będzie naliczony, gdy każdy ze spadkobierców złoży odpowiednie dokumenty w Urzędzie Skarbowym w nieprzekraczalnym terminie do 6 miesięcy od prawomocnego orzeczenia sądu (lub innej ważnej formy nabycia spadku).