Odsetki ustawowe 2021: ile wynoszą i jak je obliczyć?

Odsetki kapitałowe czyli inaczej… odsetki ustawowe

Odsetki kapitałowe należą się za sam fakt, że ktoś umożliwia Ci korzystanie ze swojego kapitału, np. w postaci kredytu lub pożyczki. Ich funkcją, jak już wspominaliśmy, jest wynagrodzenie za udostępnienie środków, a także waloryzacja pożyczonego kapitału, czyli rekompensata za spadek siły nabywczej pieniądza, jaka następuje w okresie między wyznaczoną datą uregulowania zobowiązania, a rzeczywistym terminem jego spłacenia.

Jeżeli trzymamy oszczędności na koncie oszczędnościowym, co miesiąc otrzymujemy odsetki od banku z tytułu użyczenia swoich środków, którymi bank może obracać. Co ciekawe, z odsetkami kapitałowymi będziemy mieć do czynienia także wtedy, gdy nie spłacimy w terminie całego zadłużenia karty kredytowej – choć wydawać by się mogło, że w grę będą wchodzić odsetki ustawowe za opóźnienie.

Odsetki kapitałowe określa się także ogólnym mianem „odsetek ustawowych”. Wynika to z faktu, że w art. 359 § 4 Kodeksu cywilnego, na podstawie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. to, co dzisiaj nazywamy odsetkami kapitałowymi było nazwane „ustawowymi”. Tak też są nazywane w rządowym Obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości, w którym podaje się ich wysokość. Często jednak w źródłach internetowych można spotkać się z myleniem odsetek ustawowych (czyli kapitałowych) z odsetkami ustawowymi od opóźnienia – a to nie to samo!

Odsetki ustawowe za opóźnienie

Odsetki ustawowe od opóźnienia naliczane są z powodu nieuregulowania zobowiązania w terminie, nawet gdy opóźnienie nie wynikało z winy dłużnika. Należą się także wtedy, gdy pożyczający nie odniósł żadnej szkody z powodu opieszałości pożyczko- czy kredytobiorcy.

Żądanie zapłaty nie jest jednak automatyczne; wierzyciel ma prawo żądać odsetek za opóźnienie, ale nie musi. Odsetki od opóźnienia nie mają związku z odsetkami kapitałowymi, zatem dłużnik może być wezwany do uiszczenia jednych i drugich.

Naliczanie zaległości rozpoczyna się od następnego dnia po upływie terminu płatności (chyba że termin spłaty wypadał w dzień ustawowo wolny, wtedy przesuwany jest na najbliższy dzień roboczy. Przykładowo: rachunek za prąd uiszczasz zawsze do 10. dnia miesiąca, ale w danym miesiącu 10. wypadł w niedzielę – wtedy ostateczną datą zapłaty jest 11. dzień). Gdy spłacisz swój dług, odsetki nie będą już naliczane.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych

Szczególnym rodzajem odsetek za opóźnienie są odsetki naliczane w przypadku transakcji handlowych. Jak już wspominaliśmy, reguluje je nie Kodeks cywilny, ale ustawa. Są one stosowane wyłącznie w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą i odnoszą się do wierzytelności za odpłatną dostawę towaru lub odpłatne świadczenie usług. Umowa musi mieć związek z wykonywaną działalnością przedsiębiorcy.

Warunkiem naliczania odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych jest, po pierwsze, spełnienie swojego świadczenia przez wierzyciela (np. wykonanie usługi zgodnie z umową), a po drugie – nieotrzymanie od dłużnika zapłaty w określonym terminie.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych naliczane są następnego dnia po ustalonej dacie zapłaty. Jeżeli termin zapłaty nie był ustalony w umowie, odsetki mogą być naliczane, jeśli od chwili przekazania towaru lub zakończenia usługi minęło 30 dni (w przypadku publicznego podmiotu leczniczego – 60 dni).

Wysokość odsetek ustawowych nie jest dowolna

Dawno już skończyły się czasy odsetek przewyższających wartość pożyczonego kapitału, dzięki którym lichwiarze potrafili przejmować całe majątki swoich dłużników. Obecnie wysokość odsetek ustawowych wyliczana jest według wzorów opartych o wartość stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i odpowiednią dla każdego rodzaju odsetek stałą liczbę punktów procentowych. Natomiast stopa referencyjna ogłaszana jest przez Narodowy Bank Polski i, co za tym idzie, odsetki ustawowe zmieniają się (rosną lub maleją) za każdym razem, gdy NBP publikuje nową wysokość stopy referencyjnej.

Po każdej zmianie wysokości stóp procentowych (w tym referencyjnej), minister sprawiedliwości obwieszcza wartość wszystkich rodzajów odsetek ustawowych w Monitorze Polskim. Dzienniku urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej (obwieszczenie ma jedynie charakter formalny).

Odsetki ustawowe w 2021 r.

Same wzory, na podstawie których wyliczamy wartość poszczególnych rodzajów odsetek, przedstawiają się następująco:

• odsetki kapitałowe: stopa referencyjna NBP + 3,5 p.p. Obecnie: 0,1% + 3,5% = 3,6%; 
• odsetki ustawowe od opóźnienia: stopa referencyjna NBP + 5,5 p.p. Obecnie: 0,1% + 5,5% = 5,6%; 
• odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych: stopa referencyjna NBP + 10 p.p. Obecnie: 0,1% + 10% = 10,1%; 
• odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, gdy dłużnik jest podmiotem leczniczym: stopa referencyjna NBP + 8 p.p. Obecnie: 0,1% + 8% = 8,1%. 

Oprocentowanie odsetek obowiązuje w skali roku. Przykładowo, jeśli pożyczyłeś 10 tys. zł, to odsetki ustawowe (kapitałowe) za rok korzystania z tych środków wyniosą 3,6%.

To jeszcze nie wszystko. Ustawodawca dopuścił możliwość podwyższenia podanych stawek odsetek kapitałowych i od opóźnienia, ale również do ściśle określonego poziomu, dokładniej do ich dwukrotności. Zatem maksymalna wartość w stosunku rocznym, z jaką możesz się obecnie spotkać, to:

• maksymalne odsetki kapitałowe: 3,6% × 2 = 7,2%;  
• maksymalne odsetki od zadłużenia: 5,6% × 2 = 11,2%. 

Jeśli korzystasz z karty kredytowej lub zaciągałeś kredyty gotówkowe, to z pewnością zetknąłeś się z podanymi stawkami; niemal wszystkie tego rodzaju produkty bankowe oprocentowane są według stawek maksymalnych, które dopuścił ustawodawca. Oczywiście nie ma żadnych przeszkód, aby banki ustaliły niższe stawki, niemniej każda taka instytucja próbuje maksymalizować zyski i wyjątki od tej reguły są naprawdę rzadkie – tym bardziej w dobie rekordowo niskich stóp procentowych.

Czym różnią się odsetki ustawowe od odsetek umownych?

Jak już wspominaliśmy, odsetki ustawowe mogą być naliczane wtedy, gdy w umowie nie sprecyzowano, w jakiej wysokości będą naliczane odsetki kapitałowe i/lub za opóźnienie. Nie oznacza to jednak, że strony nie mogą porozumieć się co do własnych stawek: wtedy mamy do czynienia z odsetkami umownymi.

Trzeba jednak pamiętać, że odsetki umowne nie mogą być wyższe od wartości odsetek maksymalnych. Zatem nawet jeśli umówicie się na inną wartość, np. 15% w razie opóźnienia, to Twój wierzyciel i tak będzie mógł zażądać „tylko” 11,2%.

Czy samodzielne obliczenie odsetek ustawowych jest możliwe?

Wyliczenie, ile aktualnie wynoszą odsetki ustawowe, jest nie tylko możliwe, ale i łatwe. Jak już wspominaliśmy, odsetki wyliczane są w skali roku. Przyjmuje się, że rok ma zawsze 365 dni.

Jak wyliczyć odsetki kapitałowe? Konieczne będzie równanie, w którym podamy wartości: pożyczonej kwoty, liczby dni korzystania z pożyczonych środków, wysokość stawki odsetek kapitałowych i dzielimy je przez liczbę dni w roku. Przykładowo: pożyczamy 10 tys. zł na 90 dni:

10 000 (złotych) × 90 (dni) × 3,6% / 365 = 88,77 zł

Odsetki kapitałowe od podanej kwoty wynoszą w zaokrągleniu 88,77 zł. Jeśli strony umówiły się na odsetki maksymalne, to ich wartość wyniesie 177,53 zł (10 000 zł × 90 × 7,2% / 365 = 177,53 zł).

W przypadku odsetek od opóźnienia wzór wygląda bardzo podobnie, ale zamiast liczby dni korzystania z kapitału wstawiamy liczbę dni istnienia długu, a także stawkę odsetek za opóźnienie (5,6%). Przyjmijmy, że zadłużenie trwa 10 dni:

10 000 (złotych) × 10 (dni) × 5,6% / 365 = 15,34 zł

Tak więc kwota zaległości w tym przypadku wyniesie 10 tys. zł + 15,34 zł.

Maksymalna wartość może wynieść po zaokrągleniu 30,69 zł.

Przedawnienie odsetek

Czy odsetki, a zwłaszcza odsetki za opóźnienie, mogą się przedawnić? Same odsetki – niezależnie od ich rodzaju – nie przedawniają się, natomiast może przedawnić się główne roszczenie (w przypadku kredytu, pożyczki czy zadłużenia na karcie kredytowej będą to 3 lata). Gdy główna należność ulegnie przedawnieniu, wraz z nią automatycznie przedawniają się odsetki.

Odsetki ustawowe. Podsumowanie

Odsetki ustawowe dzielą się na kilka rodzajów należności. Przeciętny Kowalski najczęściej styka się z odsetkami kapitałowymi i niekiedy – gdy np. zapomni zapłacić rachunek – z odsetkami ustawowymi od opóźnienia. Przedsiębiorcy, którym nie zapłacono na czas, mogą żądać od przedsiębiorcy-dłużnika odsetek za opóźnienia w transakcjach handlowych. Każdy z rodzajów odsetek ma inną wartość, zależną od stopy referencyjnej, która może zmieniać się w czasie. Obecnie stopy są niskie, toteż i odsetki w krótkiej perspektywie zdają się nie bić mocno po kieszeni… nie warto jednak zwlekać ze spłatą należności, gdyż zbytnie ociąganie się uderzy nie tylko w nasz wizerunek, ale i stan konta.