Przewodnik po terminach bankowych: słownik najważniejszych pojęć finansowych

Pojęcia bankowe: F - K

• Fundusze inwestycyjne – forma inwestowania polegająca na pomnażaniu kapitału poprzez zbiorowe inwestowanie w instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, a nawet lokaty). Środki lokowane przez fundusz pochodzą ze składek uczestników, zarówno indywidualnych, jak i biznesowych. Fundusze inwestycyjne często umożliwiają klientom lokowanie kapitału w instrumenty, które w zwykłych warunkach są dla indywidualnych inwestorów niedostępne. Decyzje inwestycyjne funduszów są podejmowane przez profesjonalistów rynków finansowych. Przyjmuje się, że poziom ryzyka inwestycyjnego jest związany z instrumentami finansowymi, w które dany fundusz inwestuje swoje środki.
• HCE – technologia płatności zbliżeniowych oparta na chmurze (ang. Host Card Emulation). Standard jest podobny do popularnego NFC i również pozwala zbliżeniowo płacić telefonem komórkowym, jednak bez konieczności posiadania specjalnej karty SIM i usługi u konkretnego operatora telefonicznego. 
• IBAN – międzynarodowy standard numeracji rachunków bankowych stworzony do obsługi płatności w Unii Europejskiej. Tak przedstawiony numer konta zawiera na początku kod kraju, potem zaś standardowy numer rachunku w danym państwie. IBAN wymagany jest przy przelewach SEPA.
• Indywidualne Konto Emerytalne – element tzw. III filaru systemu emerytalnego, pozwalający oszczędzać na dodatkową emeryturę. IKE oferowane są przez banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, domy maklerskie i inne uprawnione podmioty, w związku z czym mogą przybierać formę nie tylko depozytów bankowych, ale także jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych lub innych formach inwestowania. Zysk ze środków zgromadzonych w ramach III filaru emerytalnego jest zwolniony od 19-procentowego podatku z zysków kapitałowych po spełnieniu dwóch warunków: ukończenia przez klienta 60 lat oraz wpłat na IKE w 5 dowolnych latach kalendarzowych (alternatywnie po wpłacie ponad połowy wartości wpłat na IKE wcześniej niż w ciągu 5 ostatnich lat trwania umowy o IKE). Jeśli klient zdecyduje się wypłacić pieniądze wcześniej, zapłaci 19-procentowy podatek (tak jak przy zwykłej lokacie bankowej).
• Inflacja – spadek siły nabywczej pieniądza, który przejawia się głównie wzrostem cen dóbr i usług. Inflacja uznawana jest za przyczynę spadku wartości naszych pieniędzy, ponieważ wraz z upływem czasu jesteśmy w stanie kupić mniej za tę samą kwotę. Skutecznym sposobem ochrony przed tym zjawiskiem są depozyty terminowe.
• Kapitalizacja odsetek – dopisywanie odsetek do kapitału po upływie czasu określonego w umowie z bankiem. W przypadku większości lokat terminowych następuje ona po zakończeniu okresu lokowania środków - wtedy klient otrzymuje należne mu odsetki wraz z kapitałem początkowym. Dla kont oszczędnościowych kapitalizacja następuje częściej i regularnie: co miesiąc, kwartał, a nawet codziennie. 
• Karta debetowa – rodzaj karty płatniczej, czyli instrumentu służącego do płatności bezgotówkowych oraz wypłat gotówki z bankomatów. Karta debetowa wydawana jest do konta bankowego, a jej limit wyznacza stan środków zgromadzonych na rachunku – podczas transakcji (lub kilka dni później) bank pobiera z naszego konta odpowiednią kwotę. Każda płatność standardowymi kartami debetowymi wymaga podania kodu PIN, który zabezpiecza przez nieuprawnionym użyciem karty. Popularną odmianą tych nośników są karty zbliżeniowe, które umożliwiają na szybkie płatności do 50 zł bez podawania kodu PIN. Dowiedz się więcej o różnych rodzajach kart płatniczych (m.in. o karcie debetowej).
• Karta kredytowa – instrument płatniczy bazujący na limicie kredytowym udzielanym klientowi przez bank. Instytucja finansowa przyznaje osobie fizycznej bądź przedsiębiorcy określoną kwotę środków do wykorzystania, a klient może płacić kartą w ramach tego limitu. Co miesiąc bank przesyła właścicielowi karty zestawienie transakcji, które należy spłacić do wyznaczonego terminu. Szybkie uiszczenie zobowiązania pozwala zwykle na uniknięcie dość wysokich odsetek od wykorzystanego limitu (wiąże się to z tzw. okresem bezodsetkowym, który najczęściej wynosi miesiąc). W Polsce, w przeciwieństwie do USA, karty kredytowe stanowią mniejszość w portfelach klientów banków.
• Karta zbliżeniowa – karta płatnicza z funkcją zbliżeniową, która umożliwia płatność poprzez zbliżenie karty do terminala płatniczego. Transakcje kartami zbliżeniowymi do 50 zł nie wymagają podania numeru PIN, przez co często stają się przyczyną kradzieży środków z konta bankowego klienta. 
• Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) – instytucja sprawująca nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce w celu zapewnienia jego stabilności, bezpieczeństwa oraz ochrony funkcjonujących w nim podmiotów. KNF kontroluje rynek kapitałowy, ubezpieczeniowy (w tym emerytalny) oraz bankowy.
• Konto oszczędnościowe – rachunek bankowy, którego głównym celem jest gromadzenie i pomnażanie środków pieniężnych. Od rachunku bieżącego różni się wyższym oprocentowaniem oraz mniej elastycznym dostępem do środków (co często wyraża się w wyższych opłatach za przelewy). 
• Konto walutowe – depozyt bankowy prowadzony w walucie obcej, płatny na żądanie. Wszystkie operacje na takim rachunku przeprowadzane są w walucie, w związku z czym nie zachodzi potrzeba przewalutowania transakcji na złotówki (i odwrotnie), dzięki czemu przy rozsądnym korzystaniu można sporo zaoszczędzić. 
• Konto wspólne – rachunek prowadzony na rzecz minimum dwóch osób zwanych współwłaścicielami. W zależności od regulacji przyjętych w danym banku takie osoby nie muszą być spokrewnione, istotne jednak, aby posiadały zdolność do czynności prawnych i ten sam status dewizowy. Każdy z posiadaczy konta wspólnego posiada równy zakres praw dysponowania rachunkiem i może samodzielnie rozporządzać środkami zgromadzonymi na koncie, nie może jednak sam zmienić warunków umowy z bankiem (do tego wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli).
• Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR) – instytucja pośrednicząca w rozliczeniach między bankami. Spółka powstała w 1992 r. z inicjatywy 16 banków, NBP oraz Związku Banków Polskich. KIR obsługuje m.in. przelewy w systemie ELIXIR i Express ELIXIR, EuroELIXIR oraz wprowadza rozwiązania służące efektywnej wymianie informacji między bankami.
• Kredyt – umowa z bankiem, na podstawie której instytucja finansowa udostępnia osobie fizycznej lub prawnej ustaloną kwotę pieniężną na określony cel, a klient zobowiązuje się do zwrotu tej kwoty wraz z odsetkami po upływie przewidzianego w umowie terminu. Do udzielania kredytów uprawnione są tylko banki, a środki na ten cel pochodzą ze zgromadzonych przez klientów depozytów. Z punktu widzenia przeznaczenia wyróżniamy np. kredyty konsumpcyjne (często gotówkowe, na bieżące potrzeby), samochodowe, mieszkaniowe oraz różne typy kredytów dla przedsiębiorców (obrotowe lub inwestycyjne).

Pojęcia bankowe: L - O

• Limit w koncie osobistym – nazywany także kredytem w rachunku lub debetem. Jest to typ kredytu umożliwiający klientowi korzystanie ze środków na rachunku przewyższających zgromadzone przez niego środki. Kiedy środki klienta wyczerpią się, korzysta on dalej z konta w ramach udzielonego limitu środków, a każdy wpływ na konto zaliczane są na poczet debetu (spłaty kredytu udzielonego przez bank).
• Lokata dla dziecka – ogólne pojęcie odnoszące się do regularnego długoterminowego oszczędzania, które ma na celu zapewnienie dzieciom lepszego startu w przyszłość. Na rynku nie ma depozytów terminowych, w których środki można by lokować na kilkanaście lat, w związku z tym lokata dla dziecka może (i powinna) obejmować różne sposoby oszczędzania np. depozyty długoterminowe, konta oszczędnościowe lub bardziej ryzykowne instrumenty (polisy posagowe lub fundusze inwestycyjne).
• Lokata jednodniowa – depozyt terminowy, w którym okres lokowania środków wynosi jeden dzień (a realnie jest to kilka lub kilkanaście godzin). Do 2012 r. lokaty jednodniowe były zwane lokatami antybelkowymi i zyskały dużą popularność wśród oszczędzających, a to dzięki możliwości uniknięcia podatku od zysków kapitałowych. Ów rok przyniósł jednak istotne zmiany w zaokrąglaniu tego podatku, co spowodowało wycofanie przez banki tego typu lokat (obecnie są one dostępne w jednym banku). 
• Lokata nocna (overnight, lokata O/N) – szczególny typ lokaty jednodniowej skierowany dla przedsiębiorców. Większość funkcjonujących na rynku lokat O/N jest zakładana i odnawiana automatycznie na podstawie dyspozycji klienta – bank pobiera środki z rachunku firmowego i zwraca je następnego dnia wraz z odsetkami. 
• Lokata progresywna – rodzaj depozytu bankowego, którego oprocentowanie wzrasta w kolejnych miesiącach umownych lokaty. Oznacza to, że zakładając roczną lokatę progresywną, w pierwszym miesiącu oprocentowanie może wynosić 2,5%, w drugim 3%, w trzecim 3,2%, a w dwunastym miesiącu 12%. Przy tak ujętych stawkach zawsze warto obliczyć średnie roczne oprocentowanie środków, aby porównać opłacalność tego depozytu z tradycyjnymi lokatami terminowymi. Najczęściej przy oprocentowaniu progresywnym klient może zerwać lokatę przed terminem, wtedy otrzymuje odsetki zgodnie ze skalą oprocentowania, w wysokości uzależnionej od realnego czasu przechowywania środków. 
• Lokata rentierska – depozyt terminowy skierowany przede wszystkim do zamożnych klientów dysponujących większą sumą pieniędzy. Odsetki od lokaty rentierskiej nie są kapitalizowane (doliczane do kapitału), ale wypłacane w regularnych, ustalonych w umowie odstępach czasu (np. co miesiąc lub co kwartał).
• Lokata strukturyzowana – instrument finansowy złożony z co najmniej dwóch instrumentów finansowych, które można podzielić na 2 grupy: część oszczędnościową oraz część inwestycyjną. Większa część kapitału (zwykle od 70% do 95%) lokowana jest w bezpieczne instrumenty (np. obligacje skarbowe), które mają zapewnić ochronę kapitału, zaś pozostała część jest inwestowana w produkty finansowe o wyższym przewidywanym zysku, ale też dużo większym poziomie ryzyka. 
• Lokata terminowa – umowa, na podstawie której klient powierza swoje środki pieniężne bankowi na ustalony okres czasu w zamian za określony zysk (odsetki), wynikający z oprocentowania lokaty. Po upływie terminu umownego instytucja finansowa wypłaca klientowi wpłacone przez niego środki wraz z odsetkami. Można powiedzieć, że lokata to pożyczka, której udzielamy bankom – mogą one wtedy obracać naszymi pieniędzmi – w zamian otrzymujemy określony zysk. Jeżeli chcesz efektywnie oszczędzać, sprawdź ten ranking lokat bankowych.
• Lokata w złoto – ogólne pojęcie oznaczające wszystkie sposoby pomnażania oszczędności oparte na złocie. Najczęściej spotykane są lokaty strukturyzowane oparte na kursie tego kruszcu lub inwestycje w fizyczne złoto, które polegają na kupnie sztabek lub monet i sprzedaż ich w późniejszym terminie po satysfakcjonującym kursie.
• Lokata walutowa – depozyt terminowy, w którym środki deponowane są w walucie obcej. Tego typu produkty są bardziej skomplikowane w porównaniu z lokatami złotowymi. Utrzymywanie kapitału w obcej walucie wiąże się bowiem nie tylko z niższym oprocentowaniem niż w przypadku tradycyjnych lokat złotówkowych, ale także z kursem i spreadem walutowym. Zysk z lokaty walutowej jest trudny do oszacowania ze względu na wahania kursów kupna i sprzedaży walut.
• Moneyback – usługa bankowa polegająca na zwrocie klientowi przez bank części wydatków dokonanych przez klienta. Moneybackiem objęte są najczęściej transakcje dokonane kartą płatniczą, a kwoty zwrotu określone są procentowo i nie przekraczają zwykle 100 zł miesięcznie.
• NFC – technologia płatności zbliżeniowych (ang. Near Field Communication) pozwalająca na płacenie telefonem tak jak kartą zbliżeniową. NFC do działania wymaga do działania specjalnej karty SIM i usługi u operatora komórkowego, który umożliwia taką usługę (w Polsce są to Orange i T-Mobile), a także odpowiedniego modelu smartfonu wyposażonego w antenę zbliżeniową (NFC). O tym sposobie płatności przeczytasz tutaj.
• NRB – numer rachunku bankowego, czyli standard, w jakim zapisywane są numery kont bankowych. W Polsce NRB składa się z 26 cyfr: 2 cyfr sumy kontrolnej, 8 cyfr identyfikujących bank oraz 16 cyfr oznaczających rachunek klienta w danym banku.
• Oprocentowanie brutto – oprocentowanie przed uwzględnieniem podatku od dochodów kapitałowych, który wynosi obecnie 19%.
• Oprocentowanie efektywne – oprocentowanie depozytów terminowych, które uwzględnia także efekt kapitalizacji odsetek (w przypadku niektórych lokat odsetki księgowane są częściej niż na koniec umowy lokaty).
• Oprocentowanie netto – oprocentowanie lokaty, które uzyskujemy po odliczeniu podatku od zysków kapitałowych (tzw. podatku Belki). Najprostszy sposób na obliczenie oprocentowania netto to pomnożenie bazowego oprocentowania przez 0,81.
• Oprocentowanie nominalne – oprocentowanie podstawowe, podawane przez bank w materiałach promocyjnych i marketingowych. Nie uwzględnia ono kwestii kapitalizacji odsetek, podatku Belki ani inflacji.
• Oprocentowanie rzeczywiste – oprocentowanie lokaty, które uwzględnia wszystkie istotne czynniki wpływające na oczekiwany zysk, czyli kapitalizację odsetek, podatek od dochodów kapitałowych oraz inflację. Sprawdź, jak obliczyć realny zysk z lokaty.

Pojęcia bankowe: P - Z

• Pełnomocnictwo do konta – pojęcie prawne oznaczające upoważnienie innej osoby do zarządzania środkami na rachunku bankowym. Pełnomocnikiem może być dowolna osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych, jednak musi złożyć wzór podpisu w obecności pracownika banku lub notariusza. W zależności od rodzaju pełnomocnictwa (ogólne - szczegółowe) osoba upoważniona do konta może dysponować nim tak, jak główny właściciel (z nielicznymi wyjątkami), lub mieć prawo do określonych czynności (np. tylko wpłaty i wypłaty gotówki, przelewy itd). Odpowiedzialność za działania pełnomocnika ponosi posiadacz rachunku, może on także w każdej chwili odwołać pełnomocnictwo.
• Plan systematycznego oszczędzania – jeden ze sposobów oszczędzania, w którym klient zobowiązuje się do regularnych wpłat ustalonych kwot (najczęściej ustalana jest roczna wysokość składek) w zamian za wyższe oprocentowanie. PSO opierają się na inwestowaniu w fundusze i ubezpieczenia, co czyni je bardziej ryzykownymi niż lokaty, jednak ważną zaletą takich programów jest motywacja do systematycznego oszczędzania, np. na emeryturę lub przyszłość dziecka.
• Podatek Belki – inaczej podatek od dochodów kapitałowych. Jest to zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych, który naliczany jest od odsetek z depozytów terminowych, pożyczek i innych instrumentów finansowych. W 2012 r. zmienił się sposób obliczania tego podatku, co w konsekwencji doprowadziło do prawie całkowitego zniknięcia z rynku lokat jednodniowych. Aktualnie podatek Belki wynosi 19%. 
• Polecenie zapłaty – typ polecenia przelewu, którego inicjatorem jest odbiorca. Właściciel rachunku wyraża zgodę na comiesięczne obciążanie jego rachunku przez wybranego odbiorcę, który dostarcza odpowiednie zlecenie (np. fakturę) i na tej podstawie bank pobiera z konta należność za produkty lub usługi. Polecenie zapłaty jest częstym sposobem regulowania płatności o zmiennej kwocie np. za wodę, prąd czy gaz.
• Przelew bankowy – metoda płatności bezgotówkowych polegająca na elektronicznym transferze środków między nadawcą i odbiorcą na podstawie polecenia przelewu. Nadawca przelewu zleca bankowi obciążenie swojego rachunku i przekazanie środków do odbiorcy przelewu.
• Przelew natychmiastowy (ekspresowy) – przelew bankowy, który dociera na konto odbiorcy w czasie krótszym niż standardowy przelew w systemie Elixir (nawet w ciągu 15 minut). W Polsce istnieją dwa systemy takich przelewów: BlueCash obsługiwany przez firmę Blue Media oraz Express Elixir obsługiwany przez Krajową Izbę Rozliczeniową. Sprawdź, jaki jest koszt przelewu natychmiastowego w różnych bankach.
• Przelew SEPA – usługa przesyłania środków w walucie EUR pomiędzy bankami na terenie Unii Europejskiej oraz Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii. Przelew SEPA dochodzi na konto bankowe adresata w jeden dzień roboczy.
• Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR) – podstawowy typ depozytu bankowego służący do gromadzenia środków pieniężnych i prowadzenia rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych. Banki oferują klientom szereg udogodnień w zamian za możliwość dysponowania zdeponowanymi środkami – karty debetowe, kredyty, bezpłatne przelewy środków, wypłaty z bankomatów itp.
• Rada Polityki Pieniężnej – najważniejszy organ Narodowego Banku Polskiego, odpowiedzialny za kształtowanie polityki monetarnej, wysokość stóp procentowych oraz plan działalności banku centralnego. Przewodniczącym Rady jest prezes NBP, pozostałych 9 członków wybierają Prezydent, Sejm i Senat (każdy organ po trzech członków). Rada zbiera się na początku każdego miesiąca na dwudniowych posiedzeniach decyzyjnych, na których ustala bieżące stawki stóp procentowych NBP, natomiast w trakcie miesiąca następują posiedzenia jednodniowe.
• SORBNET – dosłownie: System Obsługi Rachunków Banków w Narodowym Banku Polskim to system prowadzony przez NBP, służący do dokonywania rozliczeń wysokokwotowych. SORBNET należy do systemów rozliczanych w czasie rzeczywistym (ang. Real Time Gross Settlement), a od 1998 roku działa w oparciu o elektroniczny system wymiany danych.
• SKOK – dosłownie: spółdzielcza kasa oszczędnościowo – kredytowa, czyli instytucja spółdzielcza, której członkami są osoby połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym. SKOK-i są instytucjami finansowymi działającymi w oparciu o odrębne ustawy, jednak nie są bankami, o czym często zapominają klienci. Kasy gromadzą kapitał osób fizycznych i z tych środków udzielają pożyczek swoim członkom. Od grudnia 2012 SKOK-i objęte są nadzorem KNF, która zajęła się ich restrukturyzacją.
• Spread walutowy – widełki cenowe pomiędzy ceną kupna i sprzedaży. Spread to różnica między ceną kupna i ceną sprzedaży danej waluty wyrażona najczęściej w procentach. Spread jest zyskiem banku z obrotu walutami, a wynika to z wyższej wartości kursu sprzedaży waluty niż kursu jej kupna. Z punktu widzenia klienta najlepszy jest jak najniższy spread, gdyż wtedy straty związane z nabyciem i zbyciem walut nie są tak dotkliwe.
• Stopy procentowe banku centralnego – cena, po jakiej bank centralny (w Polsce – stopy procentowe NBP) udziela bankom kredytów lub sprzedaje papiery wartościowe. Podstawowe stopy procentowe: depozytowa, redyskontowa, lombardowa i referencyjna ustalane są przez Radę Polityki Pieniężnej na comiesięcznych posiedzeniach. Najważniejsze znaczenie dla systemu bankowego ma stopa referencyjna, która w dużym stopniu wpływa na politykę banków w zakresie depozytów i kredytów.
• WIBID – roczna stopa procentowa, jaką płacą banki za środki przyjęte w depozyt od innych banków. WIBID wpływa na oprocentowanie lokat dla klientów indywidualnych i biznesowych (np. WIBID O/N jest używany przez banki do ustalania oprocentowania lokat overnight).
• WIBOR – wysokość oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym. Wyznaczana jest jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania podawanych przez banki będące uczestnikiem systemu. WIBOR w dużej mierze wpływa na wysokość oprocentowania kredytów dla osób fizycznych.
• Zlecenie stałe – dyspozycja przekazywania określonej sumy pieniędzy w ustalonych porach (np. konkretnego dnia miesiąca) na rzecz wybranego odbiorcy. Zlecenie stałe opiera się obecnie na stałych kwotach przelewu, dlatego pozwala na regulowanie zobowiązań np. z tytułu czynszu, abonamentu itp.

Jeżeli brakuje jakiegoś pojęcia, które wg Ciebie powinno się znaleźć w słowniczku, poinformuj nas o tym.